Hierdie LitNet ATKV-album het oorspronklik op 28 April 2015 verskyn en is nou volledig hersien en bygewerk.
Gebore en getoë
Breyten Breytenbach is op 16 September 1939 in Bonnievale in die Wes-Kaap gebore as een van vier kinders van Hans en Kitty Breytenbach: sy broers Jan (wat later die stigter van die Suid-Afrikaanse Spesiale Mag sou word) en Cloete (oorlogskorrespondent en fotograaf) en sy suster, Rachel. Hy is op Bonnievale deur die bekende predikant Kalie Heese gedoop en het sy oupa se naam. Die kinders noem hulle pa Oubaas en hulle ma Ounooi.
Toe Breyten vyf jaar oud was, trek die gesin na Riversdale, waar hulle pa die plaas Kafferkuilsrivier gekoop het. Die kinders kon nie lyf wegsteek nie en moes gereeld op die plaas uithelp. Hulle het ’n halfuur se ry per perdekar van die dorp en die skool, Langenhovenskool, gewoon.
In ’n onderhoud met sy jare lange vriend John Miles in 1993 vertel Breyten dat hy sy breedsprakigheid by sy ma geërf het. Sy was een van 17 kinders en hy het grootgeword met “’n gekekkel, gebabbel, gelag, gejil, geterg en gesing. Sy het haar briewe aan my oorsee bo links begin en een sin dwarsdeur vier, vyf velletjies geskryf. Dis waarskynlik hoekom ek nooit met hoofletters en punte kon werk nie. Dis net ’n voortsetting van die sin.”
In 1948 is die plaas verkoop en verhuis hulle na Wellington, waar Oubaas ’n winkel naby die dorp, by die spoorlyn, gekoop het. Later trek hulle dorp toe – na The Grevilleas, wat hulle van 1947 tot 1970 as ’n losieshuis bedryf het. Breyten matrikuleer in 1957 aan die Hugenoot in Wellington, waar hy ook hoofseun was. Op skool al het Breyten gedig en sy meisies het gereeld gediggies ontvang.
Oor sy estetiese ontwaking as kind vertel Breyten in 2013 aan Murray la Vita (http://breyten.touchlab.co.za): “As ’n mens nou daai ouderdom is, vergelyk jy mos nie jouself met ander mense nie. Jy kom nie agter dat dit miskien iets buitengewoons is nie; ’n buitengewone belangstelling is nie. Ek onthou dat ek van baie kleins af beïndruk was deur afbeeldings op glanspapier. Dit was waarskynlik ou Victoriaanse engeltjies en pilare en dié soort van dinge. Maar vreemd genoeg, dis alles dinge wat – in my geheue in elk geval – deur my oudste broer (Jan) na my gebring is. Ek dink nie dat dit nou nog enigsins, of selfs toe, sy eie belangstelling weerspieël nie. Hy het gehou van boeke. Ek kan nie onthou dat ons werklikwaar veel visuele materiaal in die huis gehad het nie. Natuurlik, ’n ou word groot in ’n skouspelagtige omgewing: in die Klein Karoo langs die Breërivier en dan in Riversdal se distrik; die Boland daarna.
“Die eerste tekening wat ek kan onthou wat ek sélf gemaak het, moes in 1948 gewees het toe die Nasionale Party die verkiesing gewen het, want ek onthou ek het ’n spotprent geteken van dr Malan wat vir Jannie Smuts uitknikker in ’n bokskryt. En ek onthou, want ons het nog op die werf in my pa se ou motorkar gesit om te luister na die verkiesingsuitslae. Ek was waarskynlik so agt, nege jaar oud. Dit is die eerste keer wat ek kan onthou dat ek werklikwaar iets probeer doen het wat nou nie net ’n nateken was van iets wat ek gesien het nie.
“En toe daarna het die belangstelling begin optel, waarskynlik hierso van vroeg hoërskooldae in Wellington. Daar was nogal ’n hele paar skilders wat in die omgewing gebly het.
“Ek het gehoor van Jean Welz in Worcester. Ek onthou ek het met my bromponie soontoe gery, maar toe was ek nou al eerste jaar op universiteit. Ek het gaan kuier en vir hom en al die Welz-broers leer ken. Hulle was almal sulke láng ouens gewees.
“En toe begin ek baie belang stel in skilderwerk. Die eerste buisies verf wat ek present gekry het, was van ons musiekonderwyser op die dorp, ’n man met die naam van Henry Kuit. Hy het so ’n wilde bos blonde hare gehad en hy was die orrelis in die kerk, maar hy was ’n vreemde persoon in die gemeenskap in die sin dat hy Rooms-Katoliek was en hy het ’n hele huis vol kinders gehad wat gelyk het of hulle almal tegelyk grootgeword het. Afrikaanstalig van huis uit, maar hy was nie van die Boland nie, hy het van ’n ander deel van die land gekom. Maar baie sensitief en ’n fantastiese pianis en ’n wonderlike musiekonderwyser.
“En ek het by hom musieklesse begin neem en hy het geweet ek stel belang in skilderkuns en ek dink hy het vir my die geld gegee om buisies verf te koop en kwaste en so. Hy het my baie aangemoedig.”
Verdere studie en werk
Na matriek is Breyten na die Universiteit van Kaapstad, waar hy ’n BA-kursus volg en in die Departement Afrikaans en Nederlands studeer onder Boerneef, J du P Scholtz en DJ Opperman. Hy studeer ook kuns aan die Michaelis-kunsskool in die jare 1958–1959, en volgens André Brink was veral die werk en leiding van Lippy Lipschitz vir hom van groot waarde.
Breyten se belangstelling in die digkuns het ook verdiep en hy gaan werk later in ’n boekwinkel. Hy was ook sekretaris van die uitgewer Gerry de Melker. Hy raak bevriend met Uys Krige, Jan Rabie en ander en kuier saam met hulle by Clifton. Sy eerste gedigte verskyn in die studenteblad Groote Schuur in 1959. Hy begin dit sterk oorweeg om na Parys in Frankryk te gaan waar hy reken dit makliker vir ’n skilder sal gaan. Op hierdie stadium sien hy homself glad nie as ’n digter nie.
Oor sy universiteitsjare vertel hy aan La Vita (“Die vingerverhale van Breyten Breytenbach”): “’n Ou moet in gedagte hou die sosiale lewe waarin ek betrokke was, het baie gewentel rondom Jan Rabie en Marjorie Wallace en Erik Laubscher en Claude Bouscharain natuurlik; Richard Reeve, Peter Clarke, Ingrid Jonker, Abraham de Vries tot ’n mate; Marius Schoon.
“Dit was daai oorgangsplek tussen politiek, of betrokkenheid dan ... aktivisme, en sê nou maar die boheemse leefstyl. En dan werklike ... ’n mens het die gevoel gehad hier het jy iets gehad wat werklik vir jou oopgaan. Vir die eerste keer kom ek in aanraking met die vertaalde werk van Paul Éluard, Suid-Amerikaanse digters, die goed waaraan Uys gewerk het, en natuurlik Jan – Jan was ’n absolute mentor, op állerlei maniere.”
In 1960 vertrek hy uit Tafelbaai as vierdeklaspassasier op ’n Portugese skip. Hy land in Lissabon met twintig pond in sy sak. Hy deurswerf die Middellandse See op ’n boot, reis rond in Portugal, Spanje, Frankryk en Engeland en beland in Noorweë, waar hy ses maande lank Engels by ’n skool gee. In Junie 1961 gaan hy terug na Parys, waar hy met alle mening begin skilder. (Oor al sy omswerwinge gedurende dié tyd vertel Breyten in 1975 meer breedvoerig aan Willem M Roggeman.)
“Vergelyk ’n mens sy werk uit daardie eerste paar jaar met dié daarna, staan jy verstom oor die ontwikkeling. Uit ’n taamlike begin, met ’n nog onvaste tegniek, het hy baie vinnig sy eie styl verwerf – sy eie stem in kleur gekry; vandag is daar haas geen kritikus wat sy sekere, sekure tegniek nie aanprys nie. Miskien het die aanraking met die Ooste, veral die wêreld van die Boeddhisme, baie gou die rigting bepaal waarin hy sou ontwikkel. En die koers is verstewig nadat hy getroud is met die lotus uit Saigon, Yolande,” skryf André Brink in Die Huisgenoot van 29 Desember 1967. Breytenbach se werke is sedertdien uitgestal in Parys, Edinburgh, Minneapolis, Amsterdam, Rome, Berlyn, Brussel, Rotterdam, Le Havre en Groningen.
In sy vroeë jare in Europa het Breyten in Nice om den brode portrette van mense geteken. “Ek het in ’n nagklub gewerk en in ruil vir ’n daaglikse bord kos ... en ek kon die tekeninge verkoop vir tien frank elk. Maar die probleem was dit was ’n baie klein nagklub; ek dink hulle het tien of twaalf gereelde klante gehad. Nouja, toe húlle hul portrette gekoop het binne ’n periode van ’n paar maande, toe was daar nie meer enige inkomste nie. Maar ek het darem nog my bord kos gekry.”
Hy ontmoet Yolande, wie se regte naam Hoäng Lien Ngo is (dit beteken "Geel Lotus") en in 1962 is hulle in Londen getroud. Sy is ’n Franse burger, hoewel haar ouers van Viëtnam was. Haar pa was Viëtnam se verteenwoordiger by Unesco. Hulle is daarna Parys toe, waar Yolande as sekretaresse by ’n Amerikaanse maatskappy werk. Sy is vlot in Frans, Viëtnamees, Spaans en Engels en behaal ’n BA-graad aan die Sorbonne en studeer verder in die regte en volkekunde. Breyten self studeer in 1963 ook aan die Sorbonne.
Dit het finansieel nie aldag baie goed met die Breytenbachs in Parys gegaan nie. Breyten probeer geld verdien met sy skilderwerk, maar dit gaan nie altyd so maklik nie. Later bemark ’n agent in Amsterdam sy skilderye en hou hy taamlik gereeld uitstallings in België en Nederland. Hy en Yolande het intussen ’n woonstelletjie in Parys gekoop – in ’n baie ou gebou en baie klein.
Intussen raak Breyten al meer betrek by die anti-Suid-Afrikaanse politiek en word hy ’n stoere teenstander van die Suid-Afrikaanse regering se apartheidsbeleid.
In April 1965 land die skrywer Chris Barnard in Parys, en omdat hy vreemd in Parys was, besluit hy om by Breyten te gaan kuier. Breyten verwelkom Chris met ope arms, help hom om verblyf te bekom en tree as gids en raadgewer vir hom op. Chris het vier jaar tevore ’n verhaal van Breyten in ’n studenteblad raakgesien en wou weet of hy nog skryf. Breyten se antwoord was: “Nee wat, ek het opgehou. Ek skilder nou net.” Chris het aanhou neul totdat Breyten iewers in die woonstelletjie ’n dun, groen oefeningboek ontdek het.
Chris Barnard vertel: “In die boekie was kort stukkies prosa, hier en daar ’n gedig, en plek-plek ’n pen-en-ink-tekening.” Omdat Breyten se handskrif nie te duidelik was nie, tik hy die gedigte oor en gee dit vir Chris, wat verras was met die gehalte van die skryfwerk, en soos wat Breyten sy skryfwerk oortik, bespreek Chris dit met hom en gee raad. Teen Junie 1965 was daar reeds ongeveer 60 gedigte en byna net soveel prosawerk in Chris se laai. Teen die einde van Junie sorteer Chris die skryfwerk in twee manuskripte en vra Breyten om dit na Bartho Smit in Johannesburg te pos. Breyten se reaksie: “Maar dis mos ’n uitgewer. Dis mos net skrywers wat boeke publiseer.”
Drie weke later kom die telegram: “Albei manuskripte aanvaar. Geluk. Brief volg.” En teen die einde van November arriveer die pakkie met ’n groot geel boek en ’n klein groenetjie –Die ysterkoei moet sweet en Katastrofes. In Februarie 1966 hoor Breyten dat die APB-prys vir beide publikasies aan hom toegeken is en is die prys in Parys in die Moulin Vert in Montparnasse aan hom toegeken – en daarmee saam ’n R2 000-kontantprys wat baie nuttig te pas gekom het.
In Die Transvaler van 4 Januarie 1965 skryf Jan Kromhout die volgende oor die twee publikasies: “Die jongste brug tussen Suid-Afrika en Frankryk is nou geslaan deur ’n tot dusver onbekende uitgewekene: Breyten Breytenbach, 25-jarige seun van Bonnievale se wêreld. [...] Wie, liewer hoe, is hierdie jong kunstenaar? [...] In wat hy bereik het, bemerk ons (hopelik) net so ’n talentvolle verskyning as Peter Blum tien jaar gelede, maar ten opsigte van aard en onderwerp lê sy gedigte myns insiens nader aan Pieter Venter se Die blomblaar is requiem en Jan Rabie se Een-en-twintig. [...] Een ding staan vas: ’n Afrikaanse of selfs Suid-Afrikaanse gees adem hierdie bundel nie. Ons is, verstaanbaar, ver verwyder van die osse wat aanstap deur die stowwe, die spruitjie met sy mooi geluidjie of die viooltjies wat in die voorhuis pryk. Die tydgees en tydsverskynsels verplig ons om kennis te neem ook van ander uiterstes. Laat ons Breyten Breytenbach krediet gee vir aanvoorwerk op sý terrein, al moet ons saam met hom aan die “ontrafel” gaan van “die frases wat in jou donkerste wese eggo (bl 19).”
Die uitgewers het aanvanklik vir Breyten en Yolande genooi om die prys in Suid-Afrika in ontvangs te neem, maar omdat Yolande van Viëtnamese afkoms is, weier die Suid-Afrikaanse regering om ’n visum aan haar toe te staan weens, onder andere, die Wet op Gemengde Huwelike van 1949.
Breyten sê dat hierdie insident die begin was van sy politieke bewustheid. “Dit was die begin van my tweeslagtige verhouding met my land ... My hart het veranker gebly aan Suid-Afrika en is dit nog ... Ek was besig om af te sterf en tog ook om elke dag dieper te leef in en na my land toe.”
In 1967 verskyn sy volgende bundel, Die huis van die dowe, en ontvang hy die Reina Prinsen Geerligs-prys, sowel as die CNA-prys daarvoor. Reina Prinsen Geerligs was in die Tweede Wêreldoorlog lid van die versetbeweging in Nederland en is deur die Nazi’s om die lewe gebring. Die prys is ingestel ter aanmoediging van jong digters en skrywers.
In dieselfde jaar vertrek Breyten en Yolande na Lourenço Marques (vandag Maputo) en vandaar na Swaziland, waar Yolande uiteindelik haar skoonouers ontmoet. Daarvandaan is hulle per skip na die Kaap, waar hulle vir twee dae die Skiereiland kon verken voor die terugvaart na Europa.
Intussen groei Breyten se verset teen die Suid-Afrikaanse regering en in April 1970 skryf hy ’n artikel vir Sechaba, die amptelike mondstuk van die ANC. Volgens berigte in die Suid-Afrikaanse pers bepleit hy in hierdie artikel openlik revolusie. Hy sê dat die Afrikaner net deur die revolusionêre vernietiging van sy eie magstruktuur, wat kapitalisties, totalitêr en wreedaardig is, gered kan word.
Breyten gaan voort met sy skryfwerk en die CNA-prys vir letterkunde word ook aan Kouevuur (1969) en Lotus (1970) toegeken. Hy vertaal in 1970 Shakespeare se Titus Andronicus vir Kruik en in ’n onderhoud met die Daily News laat hy hom soos volg uit: “Painting is my job and writing my African mistress.”
Ná hy in 1970 die CNA-prys vir Lotus ontvang het, wil sekere kultuurorganisasies die bundel laat verbied as gevolg van een gedig daarin wat ’n parodie op die Onse Vader is. Hennie Terblanche van die Genootskap vir die Handhawing van Afrikaans het laat blyk dat die bundel by die volgende vergadering van die Publikasieraad ingedien sou word. Breyten beskou Lotus op daardie stadium as sy mees ambisieuse bundel tot dusver en ook sy moeilikste. In Rapport van 22 April 1971 sê hy dat Lotus sy “manifes” is en waarskynlik sy laaste digbundel, behalwe “wie weet, oor ’n klompie jare, dalk nog ’n laatlammetjie”.
Dit is asof kontroversie Breyten omgewe en volg waar hy gaan. In 1971, voor die toekenning van die Hertzogprys vir poësie, word in die pers bespiegel dat Breyten dit beslis die meeste verdien. Die prys word egter aan Elisabeth Eybers toegeken – ’n toekenning wat deur sommiges as ’n "veilige toekenning” beskryf word. Met die toekenning van die Hertzogprys vir poësie in 1974 beland Breyten weer in die spervuur. Hierdie keer word Uys Krige bekroon. Voor die tyd sê Breyten self dat sy werk van die vorige drie jaar nie die toekenning regverdig nie.
In 1971 word Breyten aangewys as ere-ondervoorsitter van die Suid-Afrikaanse studente-organisasie Nusas en in Junie 1974 as erepresident.
In 1972 word Skryt: om ’n sinkende skip blou te verf deur Meulenhoff Uitgewers in Nederland gepubliseer en terselfdertyd word ’n uitstalling van sy skilderye deur die galery Espace in Amsterdam gehou. Breyten se aansien in Nederland groei en in 1972 word Lotus bekroon met die Lucy B en CW van der Hoogt-prijs wat deur die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde toegeken word. Breyten word ook tot die 53ste lid van die Maatschappij verkies.
In Desember 1972 slaag Breyten en Yolande uiteindelik daarin om ’n visum vir Yolande te bekom en vertrek hulle na Suid-Afrika. Hulle woon in Februarie 1973 die Sestiger-Somerskool aan die Universiteit van Kaapstad by, waar Breyten vir die eerste keer sedert hy na Parys is, weer in Suid-Afrika optree, voor ’n gehoor van 800 mense.
Hy sê onder andere: “Ons is ’n bastervolk met ’n bastertaal. Ons aard is basterskap. Dis goed en mooi so. Ons moet kompos wees, ontbindend om weer in ander vorme te kan ontbind. Net ons het in die slagyster getrap van die baster wat aan bewind gekom het. In daardie gedeelte van ons bloed wat van Europa kom, was die vloek van meerderwaardigheid. Ons wou ons mag regverdig.” (LitNet: Artikel oor Breyten Breytenbach deur Ampie Coetzee).
Schalk Pienaar skryf in Die Burger: “Die man se meesterskap van die woord is iets besonders.”
In April 1975 hou die Verenigde Volke-Organisasie (VVO; nou die VN) ’n spesiale seminaar in Parys oor apartheid waaraan Breyten deelneem en waar hy Suid-Afrika ’n “terroristestaat” noem.
In Junie 1975 word Skryt deur die Publikasieraad verbied – drie jaar na dit verskyn het. Breyten se reaksie hierop: “Die Sensuurraad slaan met hierdie verbod ’n dooie perd, omdat die boek lankal nie meer beskikbaar is nie, nie in Suid-Afrika nie, ook nie in Nederland nie.”
Intussen is Breyten aan die skryf aan ’n Seisoen in die paradys, ’n verslag van die besoek aan Suid-Afrika in 1973. Daantjie Saayman van Buren-Uitgewers besluit egter in Augustus 1975 om dit nie te publiseer nie, aangesien hy seker is dat dit verbied gaan word en hy as eenman-uitgewer nie weer (ná André P Brink se Kennis van die aand) die finansiële risiko kan loop nie. As Buren dit nie uitgee nie, mag geen ander uitgewer dit publiseer nie, wat ’n geweldige verlies vir die letterkunde sou wees. Dit is uiteindelik in 1976 deur Perskor gepubliseer.
In Frankryk word Breyten ’n stigterslid van Okhela, ’n versetgroep wat apartheid in ballingskap beveg. Die naam beteken "om aan die brand te steek". Die groep, wat uit vyf lede bestaan, beskou hulle as die blanke vleuel van die ANC. Hulle aktiwiteite het ten doel om die ANC te help met hulle strewe na ’n omwenteling in Suid-Afrika, indien nodig met geweld.
Op 1 Augustus 1975 land Breyten op die Jan Smuts-lughawe in Johannesburg nadat hy ’n visum in Rome verkry het met ’n vals paspoort onder die naam Christian Galaska. Op 26 Augustus 1975 word dit op die voorblaaie van koerante uitbasuin dat Breyten Breytenbach gearresteer is. Op 19 Augustus word hy in hegtenis geneem omdat hy na bewering in besit was van vervalste dokumente. Die veiligheidspolisie was glo op sy spoor vandat hy in Suid-Afrika aangeland het. Hy word aangehou ingevolge Artikel 6 van die Wet op Terrorisme. Vyf van die mense met wie hy na bewering kontak gehad het, word ook deur die veiligheidspolisie aangehou. Breyten se arres ontlok ’n stortvloed van protes uit die buiteland, veral uit Nederland, Frankryk en Engeland. Na sy arrestasie sê Adam Small by ’n taalsimposium van die Akademie vir Wetenskap en Kuns op Potchefstroom: "My groot vriend, Breytie, was maar altyd ’n bietjie mallerig. Maar God weet, die man skryf wonderlike Afrikaans.”
Op 10 November 1975 verskyn Breyten voor ’n stampvol hof ingevolge die Wet op Terrorisme. Die verhoor word tot 21 November uitgestel. Met die aanvang van die verhoor op 21 November pleit Breyten skuldig op die hoofaanklag met sekere wysigings op die klagstaat. Na ’n week word hy op 11 aanklagte skuldig bevind en op 27 November vonnis regter PM Cillié hom tot nege jaar gevangenisstraf nadat die staat by monde van die prokureur-generaal, Percy Yutar, saam met Breyten se advokaat, PJ vR Henning, ’n maksimumvonnis van vyf jaar gevra het. In Desember 1975 word verlof tot appèl geweier. In Maart 1976 word nog ’n aansoek om verlof tot appèl geweier. Tydens sy verhoor ontvang Breyten ’n kunsprys ter waarde van R1 000 van die Stadsraad van Vitry in Frankryk.
Met die uitspraak sê Breyten onder andere aan regter PM Cillié: “Elkeen van ons is ook verantwoordelik vir al die ander mense. Ons dra almal by tot die gemeenskap, ten goede of ten kwade. Wat my betref, dit is nou vir my baie helder, my bydrae kan nie op die gebied van politiek wees nie en ek sal my ook nooit weer daarin begeef en vergiftig nie. ’n Mens sê altyd dat berou en spyt te laat kom. Ek is jammer oor die onbesonne dom dinge wat ek gedoen het en wat my tot hier gebring het, en ek vra om verskoning daarvoor. Maar ek voel ek weet ek het nog baie gedigte in my vingers en skilderye in my oog. Ek hoop eendag, wanneer dit my weer gegun mag word om in die lewe uit te gaan, dat ek dan tog nog deur my skrywe en my kuns my deel by kan dra tot die toekoms van ons land en ons mense. Ek sal dit as ’n voorreg beskou.”
Tydens sy gevangenskap word Breyten toegelaat om voort te gaan met sy skryfwerk. Alles wat hy skryf, moet aan die tronkowerhede oorhandig word. Hy word egter nie toegelaat om te skilder nie.
Oor ’n reeks gedigte wat Breyten in aanhouding geskryf het, sê FIJ van Rensburg: “Dit is nie ’n gespeel om ellende te vergeet nie, dis geen gefluit by ’n kerkhof verby nie. In die engte van sy sel wil die digter ruimte verwerf, wil hy ’n stuk ruimte verower wat hy nie tevore gehad het nie. Waarmee hy hom in die bundel besig hou, is om tot ’n ruimer menslikheid te kom.” Hy sê ook dat dit van die merkwaardigste werke, nie net van Breyten nie, maar in Afrikaans is.
Voetskrif word in 1976 deur Perskor gepubliseer en in 1977 word dit met die Perskorprys bekroon. Op die omslag is ’n afdruk van ’n skildery wat Breyten gemaak het terwyl hy verhoorafwagtend was. In Desember 1976 word van Breyten se poësie en prosa in Frans vertaal deur Georges-Marie Lory en uitgegee onder die titel Feu Froid (Kouevuur). Kouevuur word ook deur middel van die Franse vertaling in Engels, Arabies en Pools vertaal.
In Mei 1977 word Breyten weer op twee aanklagte van ontsnapping ingevolge die Wet op Terrorisme aangekla. Hy word egter net skuldig bevind daaraan dat hy tronkregulasies oortree het en tot R50 of drie maande gevangenisstraf gevonnis. Die staat kon nie bewys dat hy vanuit sy sel aan enige terroristebedrywighede deelgeneem het nie. Die aanklagte spruit uit sy gedrag en gesprekke met ’n bewaarder in die Sentrale Gevangenis in Pretoria. Hy erken dat sy planne om te ontsnap net lugkastele was en dat hy nooit verwag het dat dit verwerklik sou word nie. Selfs nadat hy onskuldig bevind is, het daar geluide in sekere Afrikaanse kultuurkringe opgegaan dat hulle beplan om die Onderwysdepartement te vra om Breyten se gedigte wat vir skole voorgeskryf is, te verbied.
In Junie 1977 ontvang Breyten die Prix des Septs, wat deur sewe internasionale uitgewerye ingestel is. Hy is die eerste ontvanger van hierdie prys. Dit word toegeken veral vir sy literêre werk, maar kan ook beskou word as ’n teken van solidariteit met sy politieke stryd. Die uitgewers is Feltrinelli (Milaan), Bourgeois (Parys), Wagenbach (Wes-Berlyn), John Calder (Londen), Anagrama (Barcelona), Don Quixote (Lissabon) en Van Gennep (Amsterdam). Van Breyten se gedigte wat die jare van 1964 tot 1977 oorspan, word in 1978 in Engels deur Denis Hirson vertaal onder die titel In Africa even the flies are happy en deur John Calder uitgegee. Die bundel sou ook in Portugees, Spaans, Frans, Duits, Italiaans en Nederlands vertaal word. Die vertaling is gedoen op grond van bogenoemde toekenning wat hy ontvang het.
Op 4 April 1978 is Breyten se moeder onverwags op ’n buurvrou se begrafnis in Hermanus aan ’n hartaanval oorlede. Breyten kon nie toestemming kry om sy ma se begrafnis by te woon nie.
In 1979 verskyn nog ’n bundel met vertalings van Breyten se gedigte getitel And death as white as words. Dit word egter deur die Suid-Afrikaanse Sensuurraad verbied.
Pogings om Breyten vroeër uit die gevangenis te kry, duur onverpoosd voort. In April 1979 word ’n versoek van die Internasionale PEN-vereniging van die hand gewys.
In dieselfde jaar kry Breyten se vader ’n beroerte en word in Grahamstad in ’n hospitaal verpleeg.
Eerbewyse vir Breyten bly nie agterweë nie. In 1980 word hy saam met die Tsjeggiese skrywer Josef Skvorecky ’n finalis vir die internasionale Neustadt Literêre Prys. Hierdie tweejaarlikse prys word deur die Universiteit van Oklahoma geborg en Breyten verloor met een punt. Die eregeld van 1981 se Poetry International in Rotterdam word aan Breyten toegeken. Dit is ’n prys wat in 1981 vir die derde keer toegeken word aan ’n digter wat onder meer deur sy werk in ’n ernstige situasie beland het. Die bedrag van R3 000 wat deur die uitgewers Elsevier beskikbaar gestel is, sou gebruik word vir juridiese bystand aan Breyten en vir verligting van sy gevangenskap. Yolande word toegelaat om Breyten gereeld twee maal per jaar te besoek terwyl hy in die tronk is.
By geleentheid van Breyten se verjaardag op 16 September 1980 publiseer Taurus-Uitgewers die bundel Die miernes swel op die fox-terrier kry ’n weekend en ander byna vergete Katastrofes en fragmente uit ’n ou manuskrip van Breyten Breytenbach. Die meeste prosatekste is afkomstig uit die oorspronklike manuskrip van Katastrofes (1964), terwyl ander deel uitmaak van ’n Seisoen in die paradys en ander wat in tydskrifte soos Sestiger, De Vlaamse Gids en Contrast verskyn het. As gevolg van sy gevangenskap kon Breyten nie die bundel hersien soos sy wens was nie. Ander prosastukke word opgeneem in De boom achter de maan wat in 1974 deur Van Gennep in Amsterdam uitgegee word.
Na maande se bespiegeling in die pers word Breyten op 2 Desember 1982 onverwags uit die tronk ontslaan – twee jaar voor die verstryking van sy vonnis. Daar word algemeen aangeneem dat dit as gevolg van internasionale bemiddeling plaasgevind het. Volgens berigte het Breyten se skryfwerk terwyl hy in die tronk was, geen tekens van enige revolusionêre inhoud getoon nie, wat glo ook ’n belangrike rol in sy vrylating gespeel het.
Na sy vrylating sê Breyten dat die sewe jaar "geweldig neerdrukkend" was, hoewel geen fisieke geweld teen hom gepleeg is nie en hy nie mishandel is nie. Volgens hom is dit feitlik onmoontlik vir ’n blanke Suid-Afrikaner om deur swart “vryheidsvegters” as bondgenote in die stryd aanvaar te word. Hy voel dat hy nie verder ’n aktiewe rol in die politiek sou speel nie en dat hy vanuit Parys geen invloed op die politiek in Suid-Afrika sal hê nie. Maar hy sal nog altyd sy dig- en skryfwerk gebruik om apartheid te veroordeel. Op 5 Desember 1982 kom hy in Parys aan en in 1983 neem hy Franse burgerskap aan.
In die net meer as sewe jaar in die tronk het Breyten meer as 400 tronkgedigte in Afrikaans geskryf wat in die bundel Die ongedanste dans (1975–1983) saamgevat is. Oor wat hom in dié tyd van inkerkering tot soveel kreatiwiteit geïnspireer het, het hy aan Willemien Brümmer vertel (Die Burger, 20 Maart 2010): “Voëltjies buitekant ... die wind daar bo ... stof wat inkom ... ’n stukkie gekleurde papier ... klanke – allerlei dinge. Dis wonderlik – dan kom ’n mens werklik agter hoe ryk is die wêreld.
“Skrywe was ’n soort van verlenging van ’n mens se sintuie. Jy het dit nodig om te kan verstaan waar jy is en wie jy is. As ek in daardie tyd ’n vry man was, sou ek waarskynlik nie so produktief gewees het nie.” (Hy haal die filosoof Jacques Derrida voor in sy jongste boek aan: “Our secret is in survival.”)
In ’n onderhoud met die Nederlandse koerant NRC Handelsblad in 1983 sê Breyten dat Afrikaans geen toekoms het nie en dat dit ’n taal vir grafstene geword het. Hy beweer onder meer dat Afrikaans ’n vernedering is vir swart en bruin mense en dat hulle nie langer in die taal belangstel nie.
Mense soos Jan Rabie, Richard van der Ross, Jakes Gerwel en Abraham de Vries stem egter nie met hom saam nie.
Breyten dink nie dat sy inhegtenisneming en sy tronkstraf heeltemal tevergeefs was nie. “Die spreekwoord sê watter sin het die lewe as jy nie ’n 'fool' van jouself kan maak nie. Dis ’n bevrydende besef wat langsamerhand tot my begin deurdring: jy het reg op jou foute."
Die ongedanste dans (1975–1983) is net die voorloper van nog vier digbundels en twee prosabundels wat by Taurus gepubliseer is. Die nuwe bundel, Eklips, is die derde in ’n reeks van vyf wat onder die gesamentlike titel Die ongedanste dans verskyn. Die eerste werk heet Buffalo Bill, die tweede Lewendood, die vierde Yk en die vyfde Die kus.
Na Breyten se vrylating laat Merwe Scholtz hom soos volg oor Breyten se werk uit: “[D]ie werk is ryk, vol verskeidenheid, byvoorbeeld prosa en poësie, en ek sou sê op die peil wat ’n mens van die digter verwag.”
In Januarie 1983 is Breyten in Den Haag om ’n spesiale literêre prys van die Jan Camper-stigting te ontvang. By die oorhandiging van die prys sê die burgemeester van Den Haag, Frans Scholls, dat Breyten die prys ontvang om sy vryheid te vier en sy digterskap te stimuleer, veral waar literatuur en weerstand op ’n oortuigende wyse ’n eenheid vorm. Breyten is ook die onderwerp van films soos die Duitse Prison mailbag X4 South Africa, a letter to Breyten Breytenbach wat in 1983 op Duitse televisie vertoon is en deur Jobst Grapow gemaak is.
En toe uiteindelik, in 1984, word die Hertzogprys vir poësie aan Breyten toegeken vir sy bundel Yk. Hy deel die prys met Henriette Grové – net soos die CNA-prys van 1983. Hy wys egter die prys van die hand, “nie omdat ek vasgegroei het aan die beeld wat deur sommige aangekleef word, dié van opstoker of provokateur of outsider nie. Aldus nie om vriende te behaag nie. Ook nie om kopie te verskaf aan joernaliste op vroetel na sensasie of erger – die Engelstaliges wat enige sogenaamde 'Afrikaner-afwykende' op opportunistiese wyse steun met die hoop om die Afrikaners as groep by te kom nie. Selfs nie (en ek dink ek is taamlik eerlik as ek so sê) vanweë ou letsels, ’n verwronge persoonlike geskiedenis, kleingeestigheid of omdat dit te laat is nie. Maar om die eenvoudige rede dat die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns nog immer die bolwerk bly van die Afrikaner-establishment. [...] Indien ek die bekroning sou aanvaar, sou ek nie op my klein manier kon meehelp aan daadwerklike verandering nie, maar ’n illusie van soepelheid help verleen aan strukture en ’n stelsel wat eksklusief bly.”
Taurus publiseer in 1984 The true confessions of an albino terrorist. Dit is die eerste werk wat Breyten ná sy vrylating skryf. In sy resensie van die werk in Rapport skryf André Brink: “Dit is duidelik dat Breyten onwennig voel in Engels. Taalspel, wat vir hom in Afrikaans so spontaan gebeur, is hier meermale met ’n swaar hand aangepak. [...] Dit bly ’n nodige boek. Vir ons tyd en ons situasie ’n onontbeerlike boek. Maar openbaar dit dalk ook tekens van die bitter skade wat die tronk wél – aan die skeppende gees self – aangerig het?”
Breyten se aansien in die buiteland neem nie af nie. In 1984 ontvang hy ’n toekenning van die beweging vir sosiale menseregte en in 1985 die Pierpaolo Pasolini-prys, wat na die wêreldbekende Italiaanse digter en filmregisseur vernoem is. Breyten ontvang die prys vir die werk wat hy onder moeilike omstandighede gedoen het.
In April 1985 word hy genooi as gas van die Universiteit van Kalifornië, waar hy lesings lewer en uit sy boeke voorlees. Hy woon ook in 1985 die 48ste PEN-konferensie in New York by.
Yk wen in 1986 die eerste Rapport-prys – die derde bekroning vir dié bundel. Breyten en Yolande kom Suid-Afrika toe sodat hy die prys persoonlik in ontvangs kan neem. Dit is sy eerste besoek aan Suid-Afrika sedert hy in Desember 1982 uit die tronk vrygelaat is. Met die ontvangs van die prys sê hy dat ’n gedeelte van die prysgeld gebruik sal word “vir die saak van politieke gevangenes. Ek het teruggekom omdat ek my onherroeplik verbond het tot Afrika en omdat ek my vereenselwig met die stryd om die bevryding van Suid-Afrikaners.”
In 1987 speel Breyten, saam met Idasa, ‘n rol in die reël van die gesprekke tussen leiers van die ANC en 50 Suid-Afrikaners in Dakar in Senegal. Geld om die onkoste vir die missie te dek is deur onafhanklike stigtings in Europa en die VSA ingesamel. Frederik Van Zyl Slabbert lei die Suid-Afrikaanse missie en Danielle Mitterand, die Franse president se vrou, help Breyten om visums vir die groep te bekom, asook met die reisreëlings.
In dieselfde jaar doen Breyten en Yolande aansoek om ’n visum om Breyten se siek pa te besoek, maar dit word geweier weens Breyten se houding en gedrag teenoor Suid-Afrika, asook ander oorwegings.
In 1988 ken die Universiteit van Wes-Kaapland ’n eredoktorsgraad aan Breyten toe vir wat hy vir die Afrikaanse taal gedoen het.
In Julie 1989 woon Breyten die skrywersberaad by die Victoria-waterval by en lewer die slotreferaat oor ’n Suid-Afrikaanse letterkunde – in Engels. Sy Memories of snow and dust, wat in 1990 die Engelse CNA-prys sou wen, se Suid-Afrikaanse uitgawe is daar bekendgestel.
In Julie 1989 word ’n visum vir vier dae aan Breyten en Yolande toegestaan vir ’n besoek aan Breyten se pa, wat later, in Desember 1989, in die ouderdom van 85 jaar oorlede is. Visums word vir drie dae aan Breyten en Yolande toegestaan om die roudiens in Grahamstad by te woon, asook die seremonie in Hermanus, waar sy pa se as by sy ma se graf gestrooi is.
In Mei 1990 word Breyten as direkteur van Taurus-uitgewers aangestel, met sy hoofdoel om ondersoek in te stel na die moontlikheid om Afrika-letterkunde aan die Suid-Afrikaanse publiek bekend te stel.
In Augustus 1990 is Breyten en Yolande as gaste van SAAK (die Stellenbosse Aktuele Aangeleentheidskring) op besoek in Suid-Afrika, en voor ’n groot gehoor op Stellenbosch, tydens die slottoespraak by ’n driedaagse konferensie oor Die rol van die Afrikaner in die bou van ’n nuwe Suid-Afrika, kondig hy sy onttrekking aan die openbare lewe aan. Die titel van sy toespraak was "Fragmente van ’n groeiende gewaarwees". In Oktober 1990 lewer hy een van die hoofreferate by die Afrikaanse Skrywersgilde se beraad op Langebaan.
Die koerant New Nation bied, in samewerking met die Congress of South African Writers (COSAW), in Desember 1991 ’n landwye skrywerskonferensie in vyf streke aan. Breyten lewer die hooftoespraak, "Om by heerskappy verby te skryf". In sy toespraak sê hy dat uitgewers tien persent van die boeke wat hulle uitgee, gratis aan minder gegoedes beskikbaar behoort te stel. Van sy ander uitlatings is dat skrywers moet saamstaan; dat groot uitgewers en die media nie versiende genoeg is nie en dat hulle probeer behou wat hulle het, pleks van om ’n heeltemal nuwe rigting in te slaan en oplossings vir ’n nuwe situasie te help soek.
Hoewel Breyten se kunswerke veral in Europa baie bekend is en hy lank reeds uitstallings daar hou, word sy eerste kunsuitstalling eers in 1993 in Suid-Afrika in Kaapstad aangebied. Die titel is Painting the eye.
Hy ontvang ook in 1993 ’n eredoktorsgraad van die Universiteit van (KwaZulu-) Natal in Durban. Die motivering hiervoor is dat sy werk diep gewortel is in die sosiale en kulturele politiek van die tyd en dat sy statuur in en bydrae tot hierdie land nooit oorbeklemtoon kan word nie.
Gedurende Julie 1993 tree hy by die Wits Winterforum op en neem hy saam met Marthinus Versfeld, Frederik Van Zyl Slabbert en Neville Alexander aan die openingsbespreking deel. Daar sê hy: “Julle moenie skaam wees om te veg vir Afrikaans nie. Net omdat die Fascis in ons midde in die water gepis het, beteken dit nie ons mag nie meer die woord water in die mond neem nie. [...] Taal is die magiese vesel van minder- of meerderhede: taal is die spieël waarin jou asem ’n herkenbare gesig kry.” (Beeld, 17 Julie 1993)
Tydens ’n toespraak in November 1993 by Washington-universiteit in St Louis, Missouri in die VSA sê Breyten: “Sommige Suid-Afrikaanse skrywers glo hulle ruik die welriekende geure van die nuwe republiek van vrede, maar in werklikheid ruik hulle die geparfumeerde boude van politici op grawe na mag. Ons kan onsself net red deur die demokratiese instellings van ’n beskaafde gemeenskap te versterk deur die politici ferm te beperk tot hul rol as dienaars van die gemeenskap en om só hul natuurlike neiging teen te werk om op die arbeid van die samelewing te teer.” (Die Burger, 16 November 1993)
By die bekendstelling van Return to paradise (1993) in Washington maak hy die stelling dat hy nog steeds daaraan dink om die Afrikaanse Taalmonument in die Paarl op te blaas, omdat dit ’n “daad van openbare higiëne” sou wees. Return to Paradise is die laaste deel van die trilogie waarvan Seisoen in die paradys (1976) en The true confessions of an albino terrorist (1984) onderskeidelik die eerste en tweede dele is.
Die Internasionale Parlement van Skrywers verkies in November 1993 ’n Wêreldraad en ’n president. Sestig skrywers kom in Strasburg byeen en die Wêreldraad, bestaande uit Adonis, Pierre Bourdieu, Breyten Breytenbach, Jacques Derrida, Carlos Fuentes, Edouard Glissant en Toni Morrison, word aangewys. Die president vir twee jaar is Salman Rushdie. Hierdie parlement “exists to fight for oppressed writers and against all those who persecute them and their work, and to renew continually the declaration of independence without which writing is impossible; and not only writing, but dreaming; and not only dreaming, but thought; and not only thought, but liberty itself”.
In 1994 word Breyten genooi om die amptelike openingstoespraak by die 25ste Poetry International in Rotterdam, waarna 72 skrywers van oor die wêreld genooi is, te lewer. Die Nederlandse koningin Beatrix woon die opening by. Vir Breyten was die grootste eer egter toe een van sy versreëls op ’n aantal rommelstortwaens aangebring is – ROTEB, die munisipale rommeldiens, was een van die borge van die fees en was betrokke by die ”poëzie rijdt op straat”-program waarvan die tema was: “Jy leef asof jy onsterflik is.”
Intussen rol verdere internasionale en plaaslike eerbewyse in. In 1995 ontvang Breyten die Jacobus van Looy-prys van Aad Nuis, die Nederlandse onderminister van kultuur. Jacobus van Looy (1855–1930) was ’n Haarlemse skrywer en skilder en die prys word toegeken aan kunstenaars wat óók die skryf- en skilderkuns beoefen. Die oorhandiging van die prys val saam met die opening van ’n uitstalling van Breyten se werk in ’n deel van die beroemde Frans Halsmuseum in Haarlem.
In 1994 word Return to paradise bekroon met die Sunday Times/Alan Paton-toekenning vir niefiksie, en in 1996 ontvang Breytenbach die Helgaard Steyn-prys vir nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde. Hierdie prys word elke jaar om die beurt vir musiek, beeldhouwerk, skilderkuns en letterkunde toegeken.
In 1995 ontvang Breyten die 12de Malaparte-prys, wat jaarliks deur die Vriende van Capri toegeken word ter herdenking van die Italiaanse joernalis en skrywer en ter erkenning van die politieke betrokkenheid en die literêre prestasies van die ontvanger. Dit is ook bedoel om die werk van buitelandse skrywers aan die Italiaanse leserspubliek bekend te stel. Nadine Gordimer was in 1985 die ontvanger van hierdie prys.
In 1996, tydens die 27ste Internasionale Poësiefees in Rotterdam, is Breyten die onderwerp van die jaarlikse vertaalprojek wat deel is van Poetry International. In 1998 word hy deur die motorvervaardiger Volkswagen AG in Hannover, Duitsland, as ’n wêreldburger vereer.
In 1996 ontlok Breyten ’n nuwe debat oor Afrikaans, Afrikaners en saamstaan toe hy ’n taalstaat bepleit waarbinne Afrikaanstaliges se potensiaal ten volle ontwikkel kan word, asook ’n kultuur en praktyk van “skeppende verset”. In ’n lang artikel in Die Burger van 5 Oktober 1996 kritiseer hy die ANC se konsep van “nasiebou” en ’n “reënboognasie”. “Om te oorlewe en skeppend deel te wees van ’n groter geheel, sal Afrikaners met veel soepelheid moet kan saamwerk en baklei vir ’n eie verbeeldingsruimte. Vir die Afrikaner is taal skering en inslag van sy gemeenskaplikheid en hy moet veg vir die instandhouding daarvan.”
Breyten en ’n Seisoen in die paradys is in 1997 ook die onderwerp van etlike films – onder andere een in Engels wat deur die Sweed Richard Dindo geregisseer is en ook een in Frans. Hennie Serfontein doen die regie van ’n video, Breyten the artist, wat in 1997 op die rolprentprogram van die Grahamstadse kunstefees vertoon word. Die video is ook op SABC3 vertoon.
In 1997 verskyn Oorblyfsels: ’n roudig, ’n huldigingsbundel aan Daantjie Saayman, uitgewer van Buren-uitgewers, wat oorlede is. Saam met Papierblom, wat onder die skrywersnaam Jan Afrika verskyn, word die Hertzogprys in 1999 aan Breyten toegeken. Hierdie keer aanvaar hy dit: “Dis vyftien jaar later en ander omstandighede. Ou geskille het minder belangrik geword.” Tydens die oorhandiging van die prys sê Rena Pretorius dat Oorblyfsels ’n waardevolle bydrae tot Afrikaans se yl besit van elegiese gedigte lewer. Papierblom bied ’n kragtige demonstrasie van Breyten se unieke en waardevolle bydrae tot die Afrikaanse poësie.
Op die Demokratiese Alliansie (DA) se taalberaad in 1998 tree Breyten op saam met die leier van die DA, Tony Leon, en Neville Alexander, destydse voorsitter van Pansat. Breyten sê: “Suid-Afrikaners moet die reg op andersheid uitleef, insluitende hul reg om hul moedertaal op alle gebiede van die samelewing te gebruik, en weerstand te bied teen die geweldige druk om te konformeer.”
Tydens die KKNK van 1999 pleit hy vir die vestiging van ’n vrye Afrikaanse universiteit, want daar sal uiteindelik geen ruimte vir die ontwikkeling of vir die reeds verworwe ruimtes van Afrikaans aan die huidige universiteite wees nie. In dieselfde jaar praat hy by die ATKV se herfsskryfskool op Potchefstroom oor die Afrikaner as Afrikaan: “Enige aantasting of belemmering van die volle gebruik van jou moedertaal is ’n skending van daardie mensereg wat verseker dat jy ’n volwaardige en nuttige burger mag wees, selfs en veral in ’n meertalige gemeenskap.”
Breyten se veelbesproke toneelstuk Boklied se première vind in 1998 tydens die KKNK plaas en ontvang die De Kat-Herrieprys. Dit palm ook agt ENB Vita-Streekteatertoekennings vir 1997/1998 in – vir beste produksie, beste akteur (Dawid Minnaar), beste byspeler (Duma Mnembe), beste byspeelster (Antoinette Kellerman), beste nuweling (Emile Serfontein) en beste regisseur en stel-en-kostuumontwerp (albei Marthinus Basson) en beligting (Laddy Czerepowicz).
In 2000 word sy eerste toneelwerk in Engels, The life and times of Johnny Cockroach, tydens die Grahamstadse kunstefees onder die regie van Marthinus Basson opgevoer. Dit is ’n vervolg op Boklied. Breyten se toneelwerk bly omstrede en in 2001, tydens die opvoering van Die toneelstuk op die KKNK, loop die mense uit. Dit veroorsaak dat Breyten na die KKNK sê dat hy niks meer met die Afrikaner te doen wil hê of in die openbaar in Suid-Afrika gaan optree nie. Dit spruit waarskynlik uit ’n meningspeiling wat deur Die Burger gehou is en waar 80 persent van die respondente gemeen het dat Afrikaners hulle van Breyten moet distansieer. In ’n brief in Engels aan Die Burger skryf hy hy “[is] in geen omstandighede lid van u volk, of sou dit ooit wou wees nie” (Volksblad, 20 April 2001). Marthinus Basson, wat ook die regisseur van Johnny Cockroach en Die toneelstuk is, word by die KKNK van 2001 met die Baanbrekersprys vereer vir die grensverskuiwende werk as regisseur en ontwerper wat hy onder meer met Boklied, Ek, Anna van Wyk en Die Toneelstuk gedoen het.
By die bekendstelling van Papierblom in 1998 by die KKNK sê Breyten dat hy haastig is om dood te gaan. As iemand anders dit gesê het, sou dit dalk aan morbiditeit gegrens het, maar, skryf Stephanie Nieuwoudt (Beeld, 6 April 1998), ’n mens kan sien “dat hy vrede gemaak het met die onvermydelike”. Papierblom is opgedra aan sy dogter (hy noem haar D) en aan sy vrou en daarin is vir die eerste keer twee gedigte oor sy tienjarige dogter.
Hy het Papierblom onder sy skuilnaam Jan Afrika geskryf en daar is heelwat verse oor die dood daarin. Die titel kan ook verwys na iets wat verbygaan. Breyten verduidelik aan Nieuwoudt: “Papierblom is ’n goeie Afrikaanse woord vir bougainvillea. Met die bundel blom woorde op papier. En papier is iets wat tydelik is. Ons is ook vasgevang in ’n tydsgees waar ons besig is om ou illusies af te sterwe en waar dinge besig is om vinnig uitmekaar te val.”
Oor die skuilnaam Jan Afrika verduidelik hy: “Jan Afrika is ’n bergie, ’n swerwer. Iemand wat ontslae wil raak van die meulsteen van digterwees. Ek het die naam geskep sodat enige ander digter wat van die meulsteen ontslae wil raak, vry kan voel om die naam te gebruik. Enigiemand kan dit gebruik. Ek het Jan gekies want daar is niks so Afrikaans soos dié naam nie. En Afrika omdat daar niks so Afrika is as dié woord nie. Die Afrikaner kan nie pleit vir diversiteit as hy nie diversiteit in eie geledere kan aanvaar nie. Hy moet homself met al sy skubbe kan aanvaar. 'n Deel van my hart is Bram Fischer en die ander deel is Kobie Coetsee.”
Breyten se kunsuitstalling Woordwerk open in 1999. Dit is ’n geleentheid waar digter en skilder by mekaar uitkom in ’n eksistensiële gesprek met mekaar – ’n interaksie tussen beeld en woord. Breyten beaam dit teenoor Cobus van Bosch (Die Burger, 27 Februarie 1999): “Ek werk nou al vir ’n ruk met die vermenging van kuns en beeld, soos met my baniere – ek verkies eintlik die term 'lappe’. Dit is ’n geval van waar die gedig ’n skildery word en andersom.”
Vanaf Januarie 2000 is Breyten betrokke as gasprofessor aan die Universiteit van Wes-Kaapland se Fakulteit Geesteswetenskappe, asook by die Gorée-instituut in Dakar, Senegal en by die Universiteit van New York, waar hy klasgee in hulle kreatiewe skryfprogram. Op Gorée-eiland begin hy ’n multikulturele en multidissiplinêre projek saam met kunstenaars uit Denemarke, Senegal en Suid-Afrika. Hy is die uitvoerende direkteur van die Gorée-instituut en is in 2005 betrokke in ’n bitter stryd met Senegal oor die behoud van hierdie instituut. Vanaf 2004 is hy deur die vredesakademie van die Gorée-instituut betrokke by die vredesproses in Guinee-Bissau. Voor die verkiesing het die instituut begin met ’n proses van burgerlike opleiding en om politieke partye te leer "hoe om die spel te speel”. Buitelanders word gewerf om die opleiding te doen en as monitors op te tree. In 2007 open hy die ArtTerial-kongres op Gorée met die toespraak "Om Afrika te verbeel".
Breyten was ook in 2001 ’n bekende gesig op kykNET met die aanbieding van Ja-nee (poësie) waartydens hy met plaaslike akademici, digters en skrywers oor die digkuns gesels het.
In 2002 kondig hy aan dat hy voortaan sy gedigte aan net ’n klein en geslote groep mense gaan versprei. Ampie Coetzee, sy jare lange vriend, se reaksie was: “Laat die donders wat kritiseer, in hulle moer vlieg; en diegene wat gedigte verniet wil hê, ook. Die ding kom al baie ver en ek dink die mees ordentlike ding sal wees om die man uit te los. Vergeet van Breyten. Hy is in die hiernamaals, hy’s by Vader Zen” (Beeld, 18 September 2002).
In ’n artikel in Beeld van 21 September 2002 skryf Willie Burger oor Breyten: “Buiten Breytenbach is daar weinig ander digters wie se poësie dit regkry om deur die inkantering, die ritme, ’n nuwe groef in ’n mens se brein te sny wat ander denke moontlik maak. Die metafore in sy poësie is telkens só onthutsend, só verbysterend dat lesers telkens daardeur, soos deur die liefde, nie onveranderd gelaat kan word nie. Vir alles wat Breyten reeds geskryf het, vir die ander denkgroewe wat hy oopgemaak het en steeds oopmaak, is ek dankbaar. Dis ’n bydrae waarsonder die Afrikaanse letterkunde en Afrikaans baie armer sou wees. Sy werk en lewe sê ‘ons is nie almal so nie’. Poësie, veral Breyten se poësie, bedreig al van sy eerste bundel af die siekes. Kyk, hy is skadeloos, wees hom genadig.”
Daar kan nou ook op CD na Breyten se verse geluister word. CD-samestellings van sy getoonsette verse is aan die orde van die dag. Dit begin met Om te Breyten, waarop kunstenaars hulle gunstelinggedigte van Breyten toonset en uitvoer. In 2001 is dit opgevolg met Mondmusiek, waarop Breyten ’n al groter rol speel. Hy lees van sy gedigte voor met musiek van plaaslike musikante in die agtergrond. In 2002 volg Lady One, waarop hy Engelse gedigte voorlees. In 2002 word Lappesait by die KKNK opgevoer met Pedro Kruger en Eugenie Swanepoel wat van Breyten se getoonsette poësie sing. Laurinda Hofmeyr bring in 2008 Reis na die suide uit, waarop sy ook van Breyten se gedigte sing wat sy self getoonset het.
In 2005 wys Breyten nog ’n toekenning van die hand. Die nasionale minister van kuns en kultuur, Pallo Jordan, ken aan Breyten die toekenning van die Departement van Kuns en Kultuur vir sy lewenswerk toe, maar hy wys dit van die hand. Hy waardeer die welwillendheid van die paneel wat hom as kandidaat voorgestel het, maar sien nie sy weg oop om dit te aanvaar nie.
Breyten se Die windvanger, wat in 2008 verskyn, verower die Hertzogprys, die Universiteit van Johannesburg-prys vir Skeppende Skryfwerk, en die WA Hofmeyr-prys. In Maart is hy die gasspreker by ’n oop gesprek by die Universiteit van Wes-Kaapland wat deur die Departement Afrikaans gereël is. Hy aanvaar die Hertzogprys uit erkenning vir die goeie werk wat gedoen is en die werk wat nog gedoen moet word. Helize van Vuuren (Beeld, 1 Mei 2007) sê dat daar in Die windvanger ’n “psigiese tweespalt is tussen die afgelegde, afgeswore, gehate vaderland en die binding daarmee, die taalmedium. Die dood, die troebels van ouer word, die mens se onontkombare verganklikheid is die groot konstante tema.” Louise Viljoen (Die Burger, 16 April 2007) beskryf dit as ’n “lieflike, elegiese besinning oor die betekenis en waarde van digterskap”.
Volgens die UJ se nuusverklaring is Die windvanger “’n besondere bundel waarin die bekroonde digter, bekend vir sy verbysterende metafore, opnuut wys hoedat daar met taal getoor kan word. Sentraal in die bundel is die mens se ervaring van die verbygaan van dinge, van ons onvermoë om tyd te begryp. Breytenbach beoefen ‘gedigdink’ (’n woord wat hy self gebruik om na sy ‘woordtorinkies’ – gedigte – te verwys). Gedigdink is om taal en die kreatiewe moontlikhede wat metafore bied in te span om meer te ontdek van hoe ’n mens jou eie bestaan en ervaring van jouself en die wêreld kan bedink.”
In Februarie 2007 is Breyten se ouerhuis in Wellington, The Grevilleas, as die Breytenbach Sentrum geopen. Dit is gerestoureer en beoog om ’n veilige hawe te wees vir talentvolle kunssinniges wat nie andersins die geleentheid het om hulle kuns uit te leef nie – van plaasvroue tot jong skilders. Dit wil ook die middelpunt van die kultuurlewe van die streek wees. Een van die kunstenaars wie se werk in die sentrum uitgestal is, is Breyten se vrou Yolande, wie se kralekuns waarmee sy gevoelige en sensitiewe portretstudies maak.
In 2009, ter viering van Breyten se 70ste verjaardag, het die dorpie Hengelo in die noordooste van Nederland hulde aan hom gebring. Vir hierdie geleentheid is 14 nuwe Afrikaanse sonnette van Breyten op stadsmure en in stadstuine aangebring. Ook is twee publikasies vir die geleentheid gedruk: Wandeling, ’n tabletgrootte-koerant, 10 000 eksemplare, met die Afrikaanse, handgeskrewe sonnette naas die Nederlandse vertaling. Dan is sy kunswerk ook in drie galerye uitgestal en al dié werk is in hardeband byeengebring in Breyten Breytenbach – Raakruimtes.
Die 14 sonnette wat spesiaal vir Hengelo geskryf is, is op yslike plakkate gedruk en op plekke op geboue in die stad wat duidelik te sien was, geplak. Die gedigte is ook op “sokkels”, pilare soos klein podiums, gelos. Dit was deel van ’n poësieroete wat gestap kon word. HS ten Berge, ’n Nederlandse digter, vertaler en wenner van die PC Hooft-prys, het ’n lesing gelewer oor Breyten se geskrewe werk. Hy het Breyten as “een uitzonderlijke verschijning” beskryf.
Maar, skryf Rachelle Greeff in Rapport (6 September 2009), dit was die poësiekonsert waaroor die Nederlanders in vervoering was. Saam met Breytenbach op die verhoog was Schalk Joubert, baskitaarspeler, die Nederlandse klawerbordspeler Jeroen van Vliet, en Charl-Pierre Naudé, Krijn-Peter Hesselink en Gert Vlok Nel. Die Nederlanders het Breyten se Engelse verse geniet, maar dit was toe hy sy Afrikaanse verse met sy bry-r van Bonnievale se wêreld af voorgelees het, dat die Nederlandse gehoor gaande geraak het.
Oor sy digwerk skryf Breyten self soos volg in Vermaak ea se Versreise (2004): “My eerste gedigte het ek seker teen die ouderdom van 15 geskryf. Dit was die ewige jare van my eerste kalwerliefdes. My hart was gebreek en sou nooit weer geheel word nie en die maan het soos ’n sekel in die lukwartboom gebot! Daarna het gevolg die ontginning van die gedig as ding, ’n objek [uit] eie reg wat langs vreemde paaie kan wandel; iets wat deur die krag van die woord, dws ook deur assosiasies van klank en ritme en deur die verwysings van metafore, ’n outonome werklikheid kan daarstel. Nog later het gekom die gedig as middel en oproep tot opstand. [...] [G]edigte skryf het nie net die begeerte om te skep (of te omskep) vir my verwoord nie, maar ook die behoefte om die wêreld om en in my sigbaar te maak en sodoende min of meer (en tydelik) te verstaan.”
In Sarie van 6 Februarie 2002 skryf Zandra Bezuidenhout oor sy digbundel Ysterkoei-blues: “Van die teerste jeugherinneringe aan sy plattelandse jeug en sy ouers, die haat-liefde-verhouding met sy vaderland, en Zen-verse, tot sy ervaringe in Frankryk en elders vind hier neerslag. [...] Maar dit bly die oorspronklike aanslag en die ongelooflik poëtiese verwerking van sy stof wat hierdie digter uniek maak. Sy werk bly ’n vonds – of ’n heerlike herontdekking.”
In 2013 het Breyten ‘n aandeel in die organisasie van die Dansende Digtersfees wat vir Mei op die Spier-landgoed buite Stellenbosch beplan word. Dit is ’n gesamentlike projek tussen Spier en die Pirogue-kollektief, ’n vrywillige genootskap individue wat deur Breyten byeengeroep is om aan kultureel-kreatiewe projekte vorm te gee. Die genootskap is ’n verlengstuk van die Gorée-instituut in Senegal. Saam met Breyten, Antjie Krog, Petra Müller en Marlene van Niekerk tree daar nog sewe digters van lande soos China, Amerika, Suid-Korea, Duitsland, Nederland, Slowenië en Israel op. Die fees is die eerste vergestalting van ’n vennootskap met die bedoeling om vorentoe soortgelyke ruimtes van skepping en verbeelding te bevorder en te fasiliteer, hetsy literêr, maatskaplik of polities van aard.
’n Uitstalling van Breyten se kunswerke was deel van die Suidoosterfees van 2013. Die uitgestalde werke op papier, doek en as objekte is ingedeel in tien vingerverhale en elke “verhaal” het uit ’n aantal werke bestaan en behalwe die vyfde “verhaal” het hulle meer as een uitdrukkingsvorm oorvleuel.
Breyten glo in die Oosterse manier van kyk na betekenis. “Wat ons die metafisika van die oppervlak sou noem. Met ander woorde: ek is heeltemal nie geraak deur die idee dat jy iets kry wat dieper lê as waarna jy kyk nie. Dit is nogal een van die redes hoekom ek ábsoluut nie geneig is om ... [M]ense soek na betekenis; veral as hulle sien daar is iets wat narratief werk wat tot hulle spreek, maar hulle kry net nie die draad nie; hulle weet nie presies waarna dit verwys nie en hulle wil die storie hê,” verduidelik hy aan Murray la Vita (“Die vingerverhale van Breyten”).
“Uit die aard van die saak is dit byna vanselfsprekend dat die storie dan iets sal wees wat, ’n mens wil amper sê op ’n Van Wyk Louw-manier die ‘dieper draaiende donker’ onderbewussyn, die Jungiaanse of die Freudiaanse onderbewuste toelig.
“Dis miskien trouens een van die redes hoekom ek so ’n hele ry broertjies dood het aan die sielkunde – omdat hy so by die hare bygesleep word. Ek dink dit bestaan in alle lewensfilosofieë en alle kulturele ervarings. ’n Mens tel dit baie op in die Oosterse manier van dink en doen en byvoorbeeld die manier waarop Afrika-gelowe hulle gode en hulle bose geeste besweer – ritualisties of deur die sjamanisme. Dit is alles maar net daarop gemik dat daar die onbeteuelbare en miskien dieper strominge is, maar dit beteken nog nie dat ’n mens dit kan reglementeer en daarvan ’n soort van leesboek maak nie.”
Breyten se pen het nie na sy 70ste verjaardag opgedroog nie en sedert 2008 verskyn oorblyfsel / voice over: op reis in gesprek met Magmoed Darwiesj / the nomadic conversation with Mahmoud Darwish (2009); Notes from the Middle World: essays (2009); die beginsel van stof: (laat-verse, sprinkaanskaduwees, aandtekeninge) (2011); en Katalekte: (artefakte vir die stadige gebruike van doodgaan) (2012).
Vir oorblyfsel / voice over, waarin hy in gesprek tree met die geprese Persiese digter Magmoed Darwiesj, ontvang Breyten in 2010 die Mahmoed Darwiesj-stigting se inhuldigingsprys, asook die Max Jacob-prys, wat een van Frankryk se belangrikste literêre pryse is en vernoem is na Max Jacob, ’n Frans-Joodse skrywer en kunstenaar wat in 1944 in ’n Nazi-konsentrasiekamp gesterf het. Dit word sedert 1950 elke jaar aan twee digters toegeken. Breyten is vereer vir Outre Voix, die Franse vertaling van oorblyfsel.
oorblyfsel is ook met die Protea-prys vir die beste digbundel van 2010 bekroon. Breyten se bedankingstoespraak is by monde van sy uitgewer, Alida Potgieter, gelewer en daarin bepleit hy dat sy prysgeld in ’n fonds vir die aanmoediging van jonger digters gestort word.
Tydens die bekendstelling van die beginsel van stof het Breyten onder andere gesê dat ’n mens dinge opnoem omdat jy jouself wil herinner aan dit wat jy wil onthou of dit wat jy dink jy ken ... en jy word intens bewus van die onafhanklikheid van die medium van die taal self.
Oor sy ouers se mening oor sy kuns sê hy aan Murray la Vita (“Die vingerverhale van Breyten Breytenbach”): “My ouers het ’n baie gesónde omgang met kuns gehad. Ek het onder Lippy Lipschitz gewerk by Michaelis. Hy was ’n besonderse persoon gewees. Ek is nie van aanleg ’n beeldhouer nie, maar ek onthou ek het so ’n paar beelde gemaak en my ma het dit eenvoudig gebruik om die deur oop te hou of as deel van die blompotte.
“En net so met die skilderye. Ek onthou my ma het ... ek dink nog dit is een van die mees wonderlike estetiese uitsprake wat ’n mens kan maak: ‘Maar jy het mos nou genóég skilderye gemaak. Jy kan ’n hele kamer vol hang. Wat wil jy dan nog meer doen? Kan jy dan nou nie ernstig raak en begin karre regmaak of wat ook al nie?’
“Sy’t nou nie so gesê nie, maar ... Nee, hulle het ’n baie normale omgang gehad. Van die werklike ouer werke begin nou hier en daar opduik; van daardie periode trouens. Die enigste waarvan ek bewus is wat oorgebly het van die studentejare en wat waarskynlik by my ma agtergebly het, want ek het ’n soort van ’n werkkamer daar gehad in Grevilleas, en toe maar onder die familie verdwyn het. ’n Nefie het byvoorbeeld onlangs geskryf en gevra of hy een van die goed mag verkoop.
“Dit is ’n selfportret van ’n ou wat vreeslik dramaties met so ’n soort van ’n rolnek donker trui aan staan en druiwe eet. ’n Mens kan amper sién waar dit vandaan kom – die soort van romantiese, Europese invloed.
“Nee, ek dink hulle was bly om te sien dat ... maar hulle moes in hulle harte van harte gedink het dié man is totáál van sy kóp af. Hoe gaan hy ooit ’n lewe kan maak?
“Maar ek het nooit gevoel daar is enige afkeer of kritiek nie; hoegenaamd nie, nie polities nie, nie literêr nie, dit was ’n soort van ’n onvoorwaardelike en byna ’n organiese solidariteit. My pa wat byvoorbeeld bedank uit die kerk net omdat die dominee ’n groot preek gaan afsteek het teen die Sestigers – dié soort van ding. Hy het dit nie eers gehoor nie; hy was aan die slaap in die ouderlingebank, maar toe die ander ouderlinge nou agterna met hom kom simpatiseer, toe bedank hy nét daar.”
Dit is vir Breyten ’n netelige saak om te besluit in watter taal hy gaan skryf, sê hy in Die Burger van 20 Maart 2010.
“Ek dink in Intieme Vreemde het ek geskryf ek het agtergekom ek droom soms byna soomloos in verskillende tale. Dis vreemd, maar as jy dikwels meer as een taal gebruik, val sommige beperkings in jou onderbewuste weg.
“Ek het met die wakker word van daardie frases neergeskryf, maar agtergekom dat daar drie of vier tale is wat soomloos by mekaar inskakel sonder enige grammatiese afbakening. Dis nogal moeite om die goed uitmekaar te hou!
“My werktaal, ook in Senegal, en huistaal is meesal Frans. Ek gee ’n deel van die jaar in Engels klas in skeppende skryfwerk by die New York-universiteit. Natuurlik skryf ek nog altyd in Afrikaans, gebruik Spaans groot dele van die jaar, en as dit nodig is, ’n bietjie Hollands en Duits. Maar my skryfwerk is in Afrikaans, Engels of Frans.
“Intieme Vreemde en Notes from the Middle World is vreemde werke. Hulle is in Frans begin en toe in Hollands en Engels geskryf. Daar’s ’n omgang met filosofiese begrippe in Frankryk wat alledaags is. As jy soos ek self met daardie begrippe omgaan, is dit byna vanselfsprekend dat Frans homself aan die hand doen.
“Soms slaan ek nie genoeg ag daarop dat dit nie so maklik is om van daai begrippe af oor te beweeg na Afrikaans nie, waar ons meer ingestel is op die struktuur van die wêreld waarin ons beweeg. Ons is meer bewus van die natuur, klanke en geure – baie meer aards, met die humor wat daarmee saamgaan.
“Ek dink nie ek sou ooit die eerste skryf van ’n gedig in enige ander taal as Afrikaans kan doen nie. Jy gaan na ’n onderbewuste area. Daardie aanvoeling en wisselwerking met ritme, klank, kleur en tekstuur gebeur net in ’n mens se moedertaal.”
Oor Katalekte, wat in 2012 verskyn het, gesels Breyten met Willem de Vries (Die Burger, 8 November 2012) en sê hy dat dit aan die begin nie bedoel was as ’n derde bundel ná Die windvanger en Die beginsel van stof nie, maar “ek is bly die vormgewing (formaat, papier, lettertipe, invou-omslae en natuurlik ook die skilderye op die kafte – alles Alida Potgieter en haar span se toedoen, waarvoor ek dankbaar is en haar geluk mee wil wens) skep die indruk van ’n drieluik, met deurlopendheid. Dit bied ruimte vir verontskuldiging. Of dit vir die inhoud ook geld, is vir die 25 lesers om te besluit. Katalekte beteken ‘versameling fragmente van ou dig- of prosastukke’.”
Breyten se volgende bundel is vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte wat in 2014 by Human & Rousseau verskyn het. Dit is opgedra aan Breyten se uitgewer, Alida Potgieter van Human & Rousseau. Breyten vertel aan Willem de Vries in Die Burger van 28 Mei 2014 dat hy aan Alida eer wou bewys “omdat sy ’n verhouding tussen skrywer en uitgewer vergestalt wat nie meer bestaan nie, wat berus het op simpatieke, maar streng deeglikheid van haar kant en ’n aanvoeling vir die teks vanaf die eerste worp tot verby die finale produk, ’n stil manier om selfs die mees opgeblase knol of knorrigste genie se ballon te prik en dan die flardes te hanteer.” Vir hom is Alida ’n besonderse mens en uitgewer en hy dink nie daar is ander soos sy nie.
Breyten vertel aan De Vries dat aangesien Alida nou gaan aftree, dit ook die einde van sy verbintenis met Human & Rousseau beteken. “Ek het haar leer ken toe Kerneels Breytenbach nog in die uitgewerstoel gesit het. Alida was verantwoordelik vir die redigering en vormgewing, maar omdat sy so nederig is, het ek eers mettertyd besef dat die ferm hand aan die stuur eintlik hare is.”
Willem de Vries beskryf die laaste deel van die titel – die “eenbeendanser” en “werkruimte” – as ’n “pen se dans op papier, met die ink as spore van die choreografie”. En toe wou hy by Breyten weet of hy ’n verskil tref tussen kuber- en papierwerk
Waarop Breyten antwoord dat die begin van sy skryfwerk altyd eerste op papier is, die meeste kere in sakboekies, en “dan is dit ’n geneuk om te ontsyfer, verstaan, die kop van die stert te skei, vorm te gee, want daar is weinig chronologie en min sin, voordat dit op die skerm kom. En selfs daarna moet ek dit uitdruk om ’n gevoel vir die saamhang (indien enige), die geheel en die volgorde te kry.”
Daniel Hugo beskou Breyten as ’n “oorrompelende digter wat die leser meesleur met klank en beeld – in so ’n mate dat die ‘argument’ of ‘inhoud’ van ’n vers dikwels verduister raak. Maar dit is ’n gloeiende en boeiende duisternis.”
Breyten het aan Ingrid Woudstra op SLiPnet gesê dat hy nie intertekste gebruik nie, behalwe in die enkele geval met die nadig van ’n Auden September-vers. “Digwerk is nie vir my ’n intellektuele bedryf nie al is sommige woorde ook blerrie slim. Niks word weggesteek nie en jy het geen sleutel nodig nie. Maar aan die ander kant weet mens al hoe meer dat jy in gesprek is met soveel stemme van vroeër en miskien ook met enkeles van hierna. Hoe ouer jy word hoe meer besef jy dat niks enig en anders is nie – so daar is baie kopknikke na bekende of prikkelende gedagtes van die ander bome in die bos. Wat op papier kom, is dikwels ook die neerslag van leeswerk waarmee jy besig is. Iemand wat vir my ’n belangrike verwysing (alhoewel byna onbruikbaar) is, is Dogen. Hy word algemeen gesien as die stigter van die Soto Zen tradisie.”
Joan Hambidge skryf op haar blog: “Die lang titel vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte aktiveer ook die digter se werksaamheid as Pirogue-organiseerder vir die dansende digtersfees waar hy verskillende digters ’n ruimte gee, sowel nasionaal as internasionaal, en die komplekse aard van die digkuns transponeer van 'n eie taal na Engels en Frans, onder andere. Om te dig is om te ‘vertaal’, te transponeer, oor te dra, weer te gee: hetsy ’n indruk, ’n emosie, opstand, ideologie, wat ook al, na ’n konkrete gedig. Breytenbach was nog altyd meester van die konkrete, surrealistiese beeld. Vanaf die debuut in 1964 word die leser telkens getref deur die ongelooflike beelde wat lank na die lees 'n mens bybly. Of dit nou die maan wat soos 'n klip lyk of die besonderse vermoë om stilte te verwoord, bly gedigte trefseker en in die kol.”
In Die Burger van 8 Mei 2014 vra Willem de Vries aan Breyten of ’n mens kan praat van ’n instink van die verbeelding.
Breyten sê hy dink so. “Met die voorwaarde dat daardie verbeelding partykeer miskien onverstaanbaar is of ontoeganklik is, maar dis nie te sê nie. Dis een van die diepste waarhede wat nog ooit in Afrikaans gesê is: Dis nie te sê nie.
“Dit [die gedigte] is nie duister met die opset om dinge te verdoesel nie. Dit kan duister wees in die sin dat ’n mens kom tot op die rand van wat jy beskou, of die moontlike sêbare, en dan probeer jy dit maar net weergee. Dit het baie te doen met grense en dít waarteen die stilte spoel, en dít wat oorspoel in stilte of oorspoel in woorde miskien. Meer en meer, dink ek, voel ek aangetrokke tot die fragmentariese, tot die wegdoen van die pretensie dat ’n mens iets volledig eens en vir altyd kan sê.”
En daarna? wou De Vries weet. “Ek sou aanneem die voël gaan nie ophou sing omdat daar nie meer ’n gebied is wat hy probeer beset of wen of waarna hy iemand probeer lok nie – hy gaan nog altyd sing.”
In Desember 2014 het die Universiteit van Gent (UGent) in België ’n eredoktorsgraad aan Breyten Breytenbach toegeken. UGent is een van die grootste universiteite in Vlaandere, die Nederlandssprekende provinsie van België. Hulle ken eredoktorsgrade toe aan individue wat belangrike bydraes tot die gemeenskap lewer en as erkenning vir hulle uitmuntende prestasies.
UGent en Suid-Afrika het ook ’n geskiedenis van samewerking, en die universiteit het noue bande met universiteite in Suid-Afrika. Dit was dus luidens die universiteit se mediaverklaring ’n logiese stap om ’n eredoktorsgraad aan Breytenbach toe te ken.
Die verklaring het voorts gelui: "Both Breyten Breytenbach's paintings and his literary work thematize the vagabond existence, the outsider and the vagabond, oppression, death and decay, but also the morning light, movement, social criticism, pleading, imagination, Central World identity, consciousness and conscience.
"The literary work of Breytenbach has been translated into many languages and has been awarded several prizes and awards."
Breyten se volgende publikasie verskyn in 2015 onder die titel Parool/Parole en is ’n versameling van 19 van sy toesprake wat deur Francis Galloway saamgestel is.
In Vrouekeur (6 Januarie 2016) noem Willie Burger dat hierdie toesprake, of "ope briewe", tussen 1968 en 2015 gelewer is. Baie van die lesings is oorsee gelewer en is dus in Engels, hoewel die helfte in Afrikaans is.
"Uit die aard van toesprake wat in spesifieke omstandighede gelewer is (soos sy toespraak tydens sy eerste verhoor), kan ’n mens verwag dat daar ’n bepaalde tydsgebondenheid aan sommige van die toesprake bly kleef en dat hulle daarom nou al agterhaal sou wees. Wat ’n mens egter verstom, is hoedat elkeen van hierdie tekste oor hul spesifieke omstandighede van destyds uitstyg en telkens op verstommende manier insigte verwoord wat nou relevant is.
"Sommige van hierdie bydraes gaan spesifiek oor die letterkunde of die kunste, terwyl ander meer op sosiaal-politieke vraagstukke gefokus is. Watter tema Breytenbach egter ook aanroer, of dit oor Afrikaans, oor Afrika se toekoms, oor die aard en rol van kuns, oor die korrupsie van regerings of oor die gevolge van globalisering is, al sy uitlatings word telkens deur ’n baie spesifieke manier van denke oor die wêreld onderlê. Die wins van ’n bundel uitgesoekte toesprake soos hierdie is juis dat dit die leser die kans bied om te sien wat Breytenbach se denke deurgaans onderlê. Reg van die begin af staan die rol van die verbeelding, van kreatiwiteit, sentraal in sy denke. Aan die een kant is die klem op kreatiwiteit ’n hoogs individuele saak. Elke mens het telkens nodig om op ’n eie, unieke manier op sigself en die wêreld te reageer."
Op LitNet skryf Johann Rossouw in sy resensie: "Sommige romans stel die leser in staat om die verlede te herbeleef en anders te verstaan. Hierdie ander verstaan van die verlede deur die roman is nog merkwaardiger as die roman betrekking het op geskiedkundige gebeure wat die leser self beleef het.
"Breyten Breytenbach se versamelde toesprake, Parool/Parole, het hierdie soort effek op my gehad. Dit is enersyds ’n hoogs ontstellende leeservaring, omdat die leser teen wil en dank ’n aantal verskriklike geskiedkundige gebeure oor die afgelope anderhalfeeu waarvan Breytenbach getuie en dikwels akteur was, meemaak. Om byvoorbeeld te herbeleef hoe Afrikaans se grootste digter en die Afrikaners se morele gewete in ’n toespraak voor die hooggeregshof in November 1975 op die ouderdom van 36 jaar met ’n mengsel van bykans tasbare durf én vrees sy verset aan sowel die regter as die hof van die openbare mening verduidelik, is soos om gedwing te word om oor en oor ’n marteltoneel mee te maak. Parool/Parole is andersyds ’n hoogs besielende leeservaring, omdat dit getuig van die moontlikheid om altyd weer te verbeel en uitweë uit die donker, die onnoselheid en die geweld van ons tyd te soek.
"Dit word dikwels van Breytenbach gesê dat hy ’n hoogs ingewikkelde kunstenaar is, maar soos hierdie bundel bewys, is Breytenbach se werk eweneens klokhelder, danksy die konsekwentheid waarmee hy ’n aantal deurlopende temas oor die afgelope anderhalfeeu ontwikkel het. (...)
By die lees van die bundel het dit duidelik geword dat minstens twee sleutels nuttig is om die bundel te verstaan. Die eerste sleutel is bykans vanselfsprekend: omdat Breytenbach in hierdie tekste telkens op aktuele sake reageer, is dit telkens nodig om die konteks waarbinne hy die betrokke teks geskryf het, in gedagte te hou. Hiervoor is die nawoord wat die samesteller van die bundel, Francis Galloway, vanaf bl 193 verskaf, baie nuttig. Die leser wat haar oog telkens op die datum van ’n gegewe teks se ontstaan hou, sal makliker die deurlopende temas en hul ontwikkeling kan raaksien. Dus sal ek telkens hier onder ook verwys na die datums van aanhalings uit die tekste.
"Die tweede verstaansleutel is die kwessie van Breytenbach se reg om hom dwarsdeur sy volwasse lewe oor Suid-Afrika uit te spreek terwyl hy al sedert ongeveer sy 20ste jaar nie voltyds in die land woon nie – uitgesluit die sewe jaar wat hy tussen 1975 en 1982 in die destydse Pretoria Sentraal-gevangenis (nou Kgosi Mampuru-gevangenis) in Pretoria deurgebring het. Omdat Breytenbach telkens sy gehoor vreesloos uitdaag en tot morele verantwoording roep, is die beskuldiging deur sy opponente in Suid-Afrika dikwels teen hom ingebring dat hy weens sy meestal buitelandse verblyf die reg verbeur het om hom oor die land uit te spreek, onder meer omdat hy na bewering nie regtig meer weet wat in die land aangaan nie. By die lees van hierdie bundel is ek egter getref hoe Breytenbach ondanks sy buitelandse verblyf keer op keer sy vinger presies op die pols van die land had en steeds het. Myns insiens is dit danksy die feit dat hy ’n intense liefde vir die land het, asook ’n intense bemoeienis met die Afrikaners as sy mense, met vratte en al. Vanweë sy diepe verbintenis oor afstande heen het hy lewenslank meer betrokke by die land en by sy eie mense gebly as wat die geval is met baie mense wat voltyds in die land woon. Dit bewys dat die reg om jou oor die land en jou mense uit te spreek, nie in die eerste plek afhang van waar jy woon nie, maar van jou verbintenis en betrokkenheid. (...)
"As Sokrates ons leer dat die onbetragte lewe nie die moeite werd is om te leef nie, leer Breyten Breytenbach ons met die poëtiese droomtoesprake gebundel in Parool/Parole dat die grondig-deurleefde oortuiging die hoogste vorm van durf is – selfs, of miskien juis, ómdat ons feilbare dromers is."
Breyten se volgende digbundel verskyn in 2016 onder die titel die singende hand: versamelde gedigte 1984–2014. Willem de Vries (Die Burger, 4 April 2016) het met Breyten oor die versameling gesels.
De Vries wou weet watter indrukke die bundel by Breyten as nomadiese laat. Breyten se antwoord: "Uitgedryf in die oopte oor die wit bladsy en nêrens om weg te kruip nie. Daar kan nou nie meer getorring word aan die goed wat daar staan nie. ’n Bietjie ontsteld ook om te sien hoe vreeslik baie spore, dof of minder dof nagelaat is op die water vir ’n arme leser om te ontsyfer. Verlig, omdat dit nou afgehandel is – en gelate omdat alle siklusse so voltooi is. En dankbaar teenoor Nèlleke de Jager wat voorgestel het dat hierdie derde helfte van die versamelde poësie gebundel word, en veral teenoor Alida Potgieter wat met deeglike en simpatieke kundigheid gesorg het dat die kanne en kruike nie te veel stort aan boord van hierdie vlugtelingboot oorlaai met woorde nie."
Oor die titel verduidelik Breyten aan De Vries: "Henri Matisse, die Franse skilder, het by geleentheid verduidelik dat hy aanhou skilder tot die hand begin sing, sodat die hand mag sing. Die 'bewegende ekke', sodat die hand vry mag omgaan met die woorde."
Vir Louise Viljoen (Netwerk24, 2 Mei 2016) vertel hierdie bundel die geskiedenis van Breytenbach se digterlike lewe van 1984 tot 2014.
"’n Mens kan dit op verskillende maniere en om verskillende redes lees: Om ’n beeld van sy digterlike ontwikkeling te kry, om te begryp hoe hy dink oor die maak van poësie of om jou doodgewoon oor te gee aan die byna uitspattige weelde van klanke, metafore, digvorme, verwysings en idees. Tesame met die vorige twee versamelbundels, Ysterkoei-blues (1964 tot 1975) en Die ongedanste dans (1976 tot 1982), gee die singende hand nou vir die Afrikaanse leser in drie boeke toegang tot Breytenbach se formidabele oeuvre. Sy poësie is nog ’n manier – en miskien die mees klinkende – waarop hy die saak vir Afrikaans stel."
Op Versindaba vat Desmond Painter die singende hand as volg saam: "Die singende hand: Versamelde gedigte 1984–2014 protesteer van die intrapslag teen die parameters wat dit definieer: die eerste 78 bladsye se gedigte dateer van vóór 1984, maar is eers in 1990 in die bundel Soos die so gepubliseer. Hierdie derde deel, wat volg op Ysterkoei- blues: Versamelde gedigte 1964–1983 en Die ongedanste dans: Gevangenisgedigte 1975–1983, is die mees omvangryke van die drie bande. Breytenbach se produktiwiteit die afgelope dekade word onderstreep deur die feit dat meer as die helfte van die ongeveer 750 bladsye beslaan word deur gedigte wat die afgelope 10 jaar, sedert 2007, gepubliseer is. Dit is die bundels Die windvanger (2007), Oorblyfsel / Voice over (2009), Die beginsel van stof (2011) Katalekte (2012), Vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte (2014), en Oorblyfsel (2014). Hierdie onlangse bundels, en tot ’n mate ook Papierblom (1998), is nog geredelik beskikbaar in die handel, en dit is dus die vroegste bundels wat hier opgeneem is, Soos die so (1990) en verál Nege landskappe van ons tye bemaak aan ʼn beminde (1993), wat dit veral die moeite werd maak om Die singende hand te koop.
"Die laasgenoemde bundel, Nege landskappe, is destyds deur die klein uitgewer Hond gepubliseer, met die gevolg dat dit ten spyte van goeie resensies relatief obskuur gebly het; ’n soort ondergrondse klassiek. Dit is myns insiens een van Breytenbach se mees oorrompelende bundels, en een van die werklik gróót digbundels in Afrikaans. Die enkelbundel behoort eintlik al lankal as heruitgawe beskikbaar te gewees het … maar nou ja, dit is nie hoe dinge in ’n klein literêre sisteem soos ons s’n werk nie; ten minste is hierdie belangrike werk nou weer vir ’n jonger generasie lesers beskikbaar. Die deurleefdheid en verweefdheid van die tematiese materiaal, die ambisie van die komposisie: dit is Breyten Breytenbach op sy heel beste. Nie eers Jan Blom of Jan Afrika sou hom dit kon nadoen nie.
"Elkeen van hierdie boeke sou op sy eie genoeg gewees het om Breyten Breytenbach as een van Afrikaans se grootste digter te vestig. Sáám is die drie bande een van die groot literêre monumente in Afrikaans: ’n halfeeu se poësie wat nie slegs die taal tot die uiterste ontgin het nie, maar etlike generasies lesers (en digters) se bewussyn en verbeelding beide esteties en polities verdiep en geïnternasionaliseer het soos geen ander Suid-Afrikaanse skrywer nie. Daar is gewoon niks in Afrikaans, in Suid-Afrika, dalk selfs in Afrika, wat naastenby met hierdie voortstuwende woordwerk vergelyk kan word nie.
"Ten slotte, dus, ’n gedig waarin die digter verkeerd is. Of skaamteloos skimp vir komplimente soos in die paragraaf hierbo …
Die goëltoertjie
Dis nie waar dat ʼn ou man
nog poësie kan skryf nie –
iets is daarmee heen –
miskien die soepelheid om
soos ʼn vars versreël te buig
en jou eie skoenveters vas te kan maak
of die voortvarendheid
om kaalvuis ʼn verwronge metafoor
uit die hoed te pluk –
nog duiselig van die buk
sê jy dan die maan is ʼn gedagte
en die gedig al sedert jare
ʼn dooi oogverblinde haas.
En as daar iemand was wat gemeen het dat Breyten Breytenbach se muse hom in sy later jare gaan verlaat, kon hulle nie méér verkeerd gewees het nie. In sy 77ste jaar in 2016 verskyn daar ’n nuwe bundel uit sy pen, getiteld die na-dood: (die singende hand se oggendboek-herinneringe).
Willie Burger (Vrouekeur, 17 Junie 2016) raak buite weste opgewonde oor die na-dood. Toe hy die boek oopgeslaan het, het ’n "ongekende opwinding" oor hom gekom toe hy die opdrag lees: Behier my hart, behiér – en laat wat buite is bedaar. "Die tien woorde maak soveel gewaarwordinge wakker dat ek duisel en vir my hart wil sê om te bedaar. Want herinner ons onsself nie dikwels daaraan om die hart te laat bedaar nie? Maar Breytenbach skryf dat die hart moet 'behier'.
"Hierdie soort nuutskepping is kenmerkend van Breytenbach se hele oeuvre. (...) Die gedig is soos ’n dans, en deur die ritme, die beweging van die woorde, begin die leser om iets te ervaar wat tot dusver nie bestaan het nie. Die taal is net 'geleende' vere waarmee die digter speel en dan raak iets tussen die dooie woorde tóg lewendig en vlieg. (...)
"’n Sentrale tema in die bundel (soos in Breytenbach se oeuvre) is die dans. Om gedigte te lees, is soos om te dans, die woorde het hul eie kadans, hul ritme, en wanneer ’n mens dit lees en hoor, is dit ’n gebeurtenis. Soos ’n dans ’n gebeurtenis is wat ophou wanneer die musiek stil word, kom die ervaring van die gedig ook ten einde wanneer ’n mens klaar gelees het."
Tom Gouws sluit sy baie positiewe resensie op Versindaba as volg af: "'Hoekom het Breytenbach nog nie die Nobelprys vir Letterkunde gewen nie?' vra Rustum Kozain in ’n resensie (in Die Burger, 7 Maart 2011). Weliswaar het die Letterkundekommissie van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns in 2012 vir Breyten Breytenbach voorgedra as kandidaat vir die Nobelprys vir letterkunde, maar helaas sonder sukses. In 'naak in Benarés' (uit Vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte) skryf Breytenbach met ’n grynslag en selfspot oor die moontlike ontvangs eendag van die Nobelprys vir letterkunde. Hy relativeer in die gedig die belangrikheid van literêre pryse (hier te lande het hy hom ook al daaroor uitgespreek).
"’n Mens sou veel kon sê oor die baie goeie redes waarom hierdie kunstenaar inderdaad van wêreldgehalte is, maar dit hoef nie uitgespel te word nie. Sy ontsagwekkende oeuvre, die wydheid van sy vertalings, maar ook sy statuur in die wêreldletterkunde, spreek vanself. Maar mag die klokhelder stem van hierdie jongste, klein en weerlose taaltjie dalk in hierdie gevaarlike tye waarin ons leef, opklink, die outentieke stem van ’n digterseun van Bonnievale se kontrei."
Alwyn Roux resenseer die na-dood op LitNet en sy slotsom is: "In die ses afdelings van die na-dood kom bekende leitmotiewe van Breytenbach se werk opnuut weer aan bod: die digterlike alter ego’s soos Jek, Bill en Woordvark, die parodieë van verse, sintuiglike waarneming van plekke, die nuwe wending van sy verjaarsdagverse, die in gesprek tree met intertekste. Dit is egter ook die belangrike uitsprake omtrent sy interne poëtika, sy innige gesprek met die leser, sowel as die verbluffende verstegniese aspekte van sy werk, wat Breyten Breytenbach se meesterskap bevestig.
gaan gaan
oorkantoewer gaan
klaar oorkantoewer vergaan
o vreugde ontwaak."
In 2019, die jaar van Breyten Breytenbach se 80ste verjaardag, verskyn twee nuwe bundels van hom op die rak. Behalwe die nuwe een, op weg na kû: ’n geboorte-memoriaan (vir woorde) hiermee opgemaak tot vermaak en bemaak aan Ene Nee-Een, verskyn daar ook ’n versamelbundel onder die titel Rooiborsduif: gedigte oor die liefde, saamgestel deur Charl-Pierre Naudé.
Op Netwerk24 (3 Junie 2019) beskryf Louise Viljoen op weg na kû as "omvangryk en diepgrawend". "Dié bundel, gepubliseer in die jaar wat die digter 80 word, is ’n verdere bevestiging van die uitbarsting van digterlike kreatiwiteit in sy werk sedert 2007, met nie minder as ses bundels wat in die laaste twaalf jaar verskyn het nie.
"op weg na kû bou voort op die ryk verskeidenheid temas wat kenmerkend is van Breytenbach se oeuvre. In sy geval is daar nie soseer sprake van radikale vormlike en inhoudelike verskuiwings in opeenvolgende bundels nie, maar eerder van ’n steeds grondiger ontginning van dit wat hom reeds sedert sy debuut interesseer.
"Vanaf die verskyning van Die beginsel van stof in 2011 word die woordteks in sy bundels ook aangevul met afdrukke van skilderye, tekeninge, foto's en ander visuele beelde. Sy bundels word dus steeds meer verteenwoordigend van sy verbale én visuele kunstenaarskap, soveel so dat daar al gepraat word van 'kunstenaarsboeke' eerder as bundels. In op weg na kû word dit ook aangevul met ’n versameling notas aan die einde van die bundel sodat ’n mens ook die stem van die essayis en die denker in die bundel hoor."
Oor die bundeltitel sê Viljoen dat dit ’n baie duidelike wysing is dat daar ’n sterk aanwesigheid van die meditatiewe tradisie van die Boeddhisme in die bundel is. "Op die tweede mottoblad verskyn daar ’n aanhaling uit die hart-soetra, ’n versameling spreuke wat daagliks in Zen-kloosters geresiteer word. Dit verskaf ’n duidelike leidraad tot die titel: 'die vorm (shiki) is nie verskillend van die leeg (kû) / en léég is nie verskillend van vorm nie / shiki is kû, kû is shiki'.
"Die bundel gee dus ’n aanduiding van die digter se tog op pad na begrip van die leegte wat ook vorm is en hoe hierdie tradisie ’n mens help om om te gaan met jou pyn, verlange en vrees. Hierdie aanloop tot die bundel suggereer trouens dat ’n mens Breytenbach se ganse oeuvre sou kon lees as ’n soort inkantasie van die hart-soetra waarin leegheid met vorm versoen word.
"Dit is egter nie die enigste invalshoek tot interpretasie wat die bundel bied nie. Die leser word by herhaling aangespreek en eksplisiet medeverantwoordelik gemaak vir wat tydens die lees van die bundel gebeur. Juis daarom kan die leser ook die inisiatief neem om te besluit waar om die fokus te rig en watter aksente om te lê tydens die lees. (...)
"Daar is al meermale gesê dat poësie die ideale teenmiddel is vir die koorsagtige verbruikerskultuur (die bundel verwys ook na 'profytisme') waarin ons vasgevang is. Dit word in oormaat bewys deur hierdie bundel, wat nog een van die merkwaardige boustene in Breytenbach se oeuvre is: Dit is elegies, vreugdevol, kompleks, intens en formidabel. Die aandagtige lees daarvan sal die leser ryklik beloon."
Op Versindaba sluit Bernard Odendaal sy bespreking van op weg na kû só af: "Die sterflikheidsgegewe het, soos Hein Viljoen in sy Breytenbachprofiel (in Perspektief en profiel) aantoon, uit die staanspoor ’n sentrale plek in die digter se oeuvre beklee. Dwingender as in op weg na kû het dit egter nog nie gefigureer nie.
"Steeds het dit ’n verhewigde kreatiwiteitsdrif as reaksie by die digter tot gevolg. Alles word tot digkuns verwerk en omgewerk. Selfs motto’s word as digwerk aangebied, en waarin eie en ander se woorde moeilik ontwarbaar raak. Dieselfde geld die NOTAS wat agterin die bundel aangebied word, soms ter verklaring van aspekte van die gedigte waarvan hulle die nommers dra, maar heel dikwels as voortdigtings op daardie gedigte. ’n Web van aangehaalde en eggo-ende tekste, ook van eie skepping, en in meerdere tale, strek deur die bundel. Voeg hierby die vervaging van literêre genregrense, asook die deurspekking van die bundel met visuele kunswerke. Dis die héle Breyten Breytenbach, pseudonieme en al, foto’s van homself en sy vriende/geliefdes en al, woord- en beeldende kunswerke en al, wat die leegte voor ons oë vol kom dans.
"Dit geskied by wyse van ’n bundelstruktuur – soos eintlik die opset van sy hele oeuvre – wat as van transformerend-variërende, oftewel fugale aard bestempel kan word. (Hein Viljoen praat in sy profiel van Breytenbach van ’n 'swerfjoernaalagtigheid' in hierdie verband.) Een van die gedigte in die bundel (4.3.3) dra juis 'fuga' as titel. ’n Ander (7.8.3) heet 'cantus firmus' – ’n term wat dui op ’n musikale struktuur waarin ’n bepaalde melodie as basis dien vir ’n polifoniese komposisie. Die sterflikheidsgegewe is die 'cantus firmus' van hierdie bundel; die digkuns die polifoniese uit- én kontrawerking daarvan. Soos dit teen die einde van gedig 4.3.3 lui:
[…] gee […] toe
dat die dood ’n herrangskikking
van veranderende en so verskuiwende
(verganende) danspatrone
gaan uitstippel tot in die verskiet[.]
"Om ’n omvangryke, diepsinnige digwerk soos hierdie bundel onder oë te neem, is geen geringe onderneming nie. Ek het in hierdie resensie maar net hier en daar kon krap in die vrugbare grond daarvan.
"Tog voel ek reeds ryklik beloon deur my poging. Aangevuur om steeds nuut te word teen die niet in; om op 'die lang sterwensgang na Kû, die koebaai' soos die groot Duitse skrywer Goethe te bly vra na 'Mehr Licht!', en te bly 'negeergenereer' (aanhalings uit gedig 8.3).
"Watter belewenis is hierdie bruisende sterflikheidsbundel nie."
Op haar blog, Woorde wat weeg, skryf Joan Hambidge die volgende oor op weg na kû: "Daar is lettervlesse en beelde wat die leser laat duisel. Die intieme leser word ’n liesleser en dus ’n geliefde. Daar is woordspeletjies, rymers, ’n leë gedig, foto's, reisbeskrywings en woordoorloopsels. En metaforismes. Die metafoor as die ewige proses van metamorfose is immers waaroor hierdie digkuns handel.
"Hoewel die gedig as ’n waan gesien word, maak hy ook ’n aanklag oor die toekoms van Afrikaans in hierdie bundel en hoe universiteite die taal, gesalpeter in hierdie land soos hy dit klinkend stel, verminder:
wanneer jy die moedertong
in my mond laat verdor
neem jy die wêreld weg
verduister jy my geheue
maak jy dat ek as vreemdeling
en sonder ’n eie paar skoene
die toekoms moet ondergaan
(118: 6.9)
"Want vir ’n digter is die skryfproses intiem en verbonde aan ’n moedertaal met sy 'mondmaniere'. Anders word die digter ’n gefuikte papegaai wat gewoon pik-pik in ’n nabootsing.
"Van die mooiste liefdesgedigte is deur hom geskryf en sy enorme bydrae as digter val nie te betwyfel nie. My gunstelinge: Die ysterkoei moet sweet (1964), Lotus (1970), Voetskrif (1976), 'Yk' (1983), Papierblom (1998), Die beginsel van stof (2011). En hy is ’n digter van wie ek ten minste tien gedigte uit die hart uit kan opsê.
"Of hy surrealisties dig of ’n fantasmagoriese lykdig skryf oor sy moeder of ’n aanklag oor ongeregtigheid, is sy stem onbetwisbaar, herkenbaar: BB. Breyten Breytenbach word tereg beskou as een van die grootste lewende digters in Afrikaans."
Oor Rooiborsduif skryf die uitgewers in hulle inligtingstuk: "’n Oorsig van Breyten Breytenbach se digkuns is ’n voëlvlug oor ’n wye era: vanaf die jare sestig tot vandag, waarin beide Europa en Afrika hulself radikaal herdefinieer het. In hierdie herdefiniëring staan Breyten Breytenbach, die digter, mens en denker soos ’n skakelende deurpos.
"Elke gedig is soos ’n tekening of ’n skildery waarin tekens en betekenis in vloeiende verbande tot mekaar staan en waarin gunstelingtemas weer en weer ter sprake kom – elke keer uniek geskommel soos kwashale op die doeke van Jackson Pollock se skilderye of die stippels in ’n kaleidoskoop wat nooit ophou draai nie.
"Die gedigte is chronologies gerangskik volgens die digter se lewensgang: jongmenslewe in Kaapstad, Parys, effektiewelike bannelingskap weens sy huwelik, terugkeer en tronkstraf, die buiteland. En oplaas ’n onrustige pendelaarslewe tussen noorde en suide van die aardbol, waarin volledige tuiskoms slegs in die arms van die liefde is."
In 2017 ontvang Breyten Breytenbach die gesogte Zbigniew Herbert Internasionale Literêre toekenning. Die drie beoordelaars was Yuri Andrukhovych, Michael Kruger en Jarosław Mikołajewski.
Andrukhovych het gesê behalwe dat Breyten Breytenbach ’n uitstaande digter in die huidige tyd is, hy ook ’n lewendige en sterk persoonlikheid het. Hy was ’n voorvegter, en is dit steeds, vir menslike waardigheid, veral teen apartheid en sy "tradisies" – nie net met sy skryfwerk nie, maar ook deur sy dade. Hy verteenwoordig Afrikaans, ’n taal wat in gevaar staan om stadig maar seker te verdwyn. Hy brei sy lewe uit en skryf poësie as weerstand teen onderdrukking.
Ook Michael Kruger meen dat as digter, skrywer, skilder en aktivis Breyten Breytenbach sonder twyfel die mees talentvolle en mees produktiewe digter in die letterkunde van "White-Africa" is. Sy reisboeke oor Suid-Afrika ná apartheid bied ’n duidelike en oortuigende beeld van die probleme wat nog nie opgelos is nie: die botsing tussen die mentaliteit van die swart en wit bevolkingsgroepe.
In sy poësie, wat gevul is met beeltnisse en linguistiese uitvindsels, gee hy uitdrukking aan die gevoelens van ’n empatiese moderne man wanneer hy gekonfronteer word deur die argaïese kultuur van die mense saam met wie hy lewe. Hy word beskou as een van die uitstaande digters én skilders van die moderne wêreld.
Jarosław Mikołajewski (Herbert-stigting-webwerf) het die volgende oor Breytenbach te sê gehad: "Breyten Breytenbach is a remarkable poet and a remarkable human being. What distinguishes his poems is their moral tension, its range, and dynamism of the imagination. The quality of his humanity – zero tolerance of violence, discrimination, inequalities; a Herbert-like imperative not only to recount, but also to stand with the weak. His human qualities brought earned him admiration, brotherhood, and seven years in prison for his uncompromising stand in a good cause. Today, his poetic qualities bring him the Zbigniew Herbert Award.
"In his poetry, Breytenbach engages the full richness of the worlds inhabited by man: of love, attachment to the land, recognizing each other by our response to others. He is a poet born in the South African town of Bonnievale, writing in Afrikaans and English (somewhere between these languages, in the fissure that represents what is best in both), painter and interpreter of love, landscape, fate and brotherhood – experienced in joy.
"Breyten Breytenbach is a poet – a sensual sage, opening before us a volume of dizzying, passionate Logos, with a sense of humility and purpose, unyielding curiosity of other people, the world, and what they mean, these inanimate and sentient inhabitants."
In November 2018 is ’n uitstalling van meer as 30 van Breytenbach se kunswerke by die Stevenson-galery in Woodstock in Kaapstad gehou onder die titel The 81 ways of letting go a late self. Dit was sy eerste solo-uitstalling in ’n kommersiële galery in Suid-Afrika.
Sy eerste kunsuitstalling was in die 1960's in Amsterdam en hierdie een in Kaapstad was die uiteinde van ’n gesprek tussen Breyten en die mededirekteur van die Stevenson-galery, Joost Bosland. Bosland het vertel dat Breyten teenoor hom erken het dat hy skilder bo skryf verkies omdat dit meer ontspannend is.
Publikasies:
|
Publikasie
|
Die ysterkoei moet sweet
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0628000650 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
1965 APB-prys saam met Katastrofes
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
Roodt, PH: Die ek-spreker in die ysterkoei moet sweet deur Breyten Breytenbach: https://repository.up.ac.za
|
|
Publikasie
|
Katastrofes
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0798111445 (hb)
|
|
Uitgewer
|
- Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel
- Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
1965 APB-prys saam met Die ysterkoei moet sweet
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Die huis van die dowe
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
- 0798103884 (hb)
- 0798112743 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
- 1967 CNA-prys
- 1968 Reina Prinsen Geerling-prijs voor Zuid-Afrika
|
|
Vertalings
|
Nederlands 1976
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Kouevuur
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0620052910 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Kaapstad: Buren
- Johannesburg: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
1969 CNA-prys
|
|
Vertalings
|
1976 Frans vertaal deur G-M Lory
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Lotus (onder die skuilnaam Jan Blom)
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0620052929 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Kaapstad: Buren
- Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
- 1970 CNA-prys
- 1972 Lucy B en CW van der Hoogt-prijs
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Oorblyfsels uit die pelgrim se reis na die tydelike
|
|
Publikasiedatum
|
1970
|
|
ISBN
|
(sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Buren
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Om te vlieg: ’n opstel in vyf ledemate en ’n ode
|
|
Publikasiedatum
|
1971
|
|
ISBN
|
(sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Buren
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Skryt, om ’n sinkende skip blou te verf: verse en tekeninge
|
|
Publikasiedatum
|
1972
|
|
ISBN
|
(hb)
|
|
Uitgewer
|
Amsterdam: Meulenhoff
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
- 1977 Engels vertaal deur A Brink, R Leigh-Loohuizen en D Hirson
- 1983 Nederlands vertaal deur A van Dis
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Met ander woorde: vrugte van die boom van stilte
|
|
Publikasiedatum
|
1973
|
|
ISBN
|
0869630075 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Buren
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
1977 Nederlands (Nederlandse titel: Met andere woorden: gedichten 1970–1975)
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
De boom achter de maan: verhalen
|
|
Publikasiedatum
|
1974
|
|
ISBN
|
9060122232 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Amsterdam: Van Gennep
|
|
Literêre vorm
|
Kortverhale
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Vertaal uit Afrikaans deur Adriaan van Dis en Jan Louter – hoofsaaklik uit Katastrofes
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
’n Seisoen in die paradys
|
|
Publikasiedatum
|
1976
|
|
ISBN
|
|
|
Uitgewer
|
Johannesburg: Perskor
|
|
Literêre vorm
|
Biografie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
- 1980, 1985 Engels vertaal deur Rike Vaughan
- 1983 Duits vertaal deur Arnold Blumer
- 1984 Nederlands vertaal deur A van Dis en H Ester
- 1986 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
- 1986 Sweeds vertaal deur G Peterson
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Voetskrif
|
|
Publikasiedatum
|
1976
|
|
ISBN
|
0628009445 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Johannesburg: Perskor
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
1977 Perskorprys
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Blomskryf: uit die gedigte van Breyten Breytenbach en Jan Blom
|
|
Publikasiedatum
|
1977
|
|
ISBN
|
0620023880 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Kreuz des Südens Schwarzer Brand: Gedichte und Prosa Saamgestel deur Pieter Zandee
|
|
Publikasiedatum
|
1977
|
|
ISBN
|
3803100895 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Berlin: Klaus Wagenbach
|
|
Literêre vorm
|
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
In Duits vertaal uit Afrikaans en Nederlands deur Rosi Bussink
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
And death white as words: an anthology of poetry of Breyten Breytenbach
|
|
Publikasiedatum
|
1978
|
|
ISBN
|
9780860360919 (hb)
|
|
Uitgewer
|
- Londen: Collings
- Kaapstad: David Philip
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Vertaal uit Afrikaans deur verskeie vertalers
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
In Africa even the flies are happy: Selected poems 1964–1977
|
|
Publikasiedatum
|
1978
|
|
ISBN
|
0714536962 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Londen: John Calder
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Vertaal deur Denis Hirson
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Die miernes swel op; Ja die fox-terrier kry ’n weekend en ander byna vergete katastrofes en fragmente uit ’n ou manuskrip
|
|
Publikasiedatum
|
1980
|
|
ISBN
|
062046996 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Vingermaan: tekeningen uit Pretoria (Met ’n bydrae van oa Lucebert)
|
|
Publikasiedatum
|
1980
|
|
ISBN
|
(sb)
|
|
Uitgewer
|
Amsterdam: Meulenhoff
|
|
Literêre vorm
|
Kuns
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
(‘yk’): die vierde bundel van die ongedanste dans
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0620068590 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
- 1983 CNA-prys
- 1984 Hertzogprys (Geweier)
- 1986 Rapport-prys
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Eklips: die derde bundel van die ongedanste dans
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
- 0620065915 (sb)
- 9029018135 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Emmarentia: Taurus
- Amsterdam: Meulenhoff
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Mouroir: bespieëlde notas van ’n roman
|
|
Publikasiedatum
|
1983
|
|
ISBN
|
0620068582 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
- 1983 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
- 1984, 1985, 1994 Engels (Londen en New York)
- 1985 Deens vertaal deur Lars Bonnevie
- 1985 Nederlands vertaal deur G de Blaauw
- 1986 Baskies vertaal deur Felipe Juaristi
- 1987, 1989 Duits vertaal deur U Wiltmann
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Kellman, Steven G: Mouroir by Breyten Breytenbach: review
|
|
Publikasie
|
Buffalo Bill – panem et circenses; ’n binne met oneindig veel buite gelap: die tweede bundel van die ongedanste dans
|
|
Publikasiedatum
|
1984
|
|
ISBN
|
0620072204 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Notes of bird
|
|
Publikasiedatum
|
1984
|
|
ISBN
|
9029018860 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Amsterdam: Galerie Espace; Meulenhoff (Verskyn met die uitstalling van Breytenbach se skilderye by Galerie Espace)
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
The true confessions of an Albino terrorist
|
|
Publikasiedatum
|
1984
|
|
ISBN
|
- 0571133932 (hb)
- 05711361138 (sb)
- 0620075104 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Londen: Faber & Faber
- Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Biografie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
- 1984 Deens vertaal deur Mogens Boisen
- 1984 Duits vertaal deur D Haug & S Oberlies
- 1984 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
- 1984 Nederlands vertaal deur G de Blaauw en A van Dis
- 1985 Portugees (Brasilië) vertaal deur MP Fereira
- 1985 Sweeds vertaal deur T Preis
- 1986 Spaans vertaal deur JF Felta
- 1987 Portugees vertaal deur W Ramos
- 1989 Italiaans vertaal deur Maria Teresa Carbone
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Lewendood – kantlynkarteling by ’n digbundel: die eerste bundel van die ongedanste dans
|
|
Publikasiedatum
|
1985
|
|
ISBN
|
0620077212 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
End papers: esssays, letters, articles of faith, workbook notes
|
|
Publikasiedatum
|
1986
|
|
ISBN
|
0571139442 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Londen: Faber & Faber
|
|
Literêre vorm
|
Prenteboeke
|
|
Pryse toegeken
|
Prosa
|
|
Vertalings
|
- 1986 Duits vertaal deur M Müller as Schlussakte Südafrika
- 1986 Nederlands vertaal deur G de Blaauw en M Polman as De andere kant van de vrijheid
- 1986 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Boek. Deel een: dryfpunt
|
|
Publikasiedatum
|
1987
|
|
ISBN
|
0947046097 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Emmarentia: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Judas Eye and Self-portrait/Deathwatch
|
|
Publikasiedatum
|
1988
|
|
ISBN
|
0571151221 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Londen: Faber & Faber
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Vertaal deur outeur en Denis Hirson
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Memory of snow and dust
|
|
Publikasiedatum
|
1989
|
|
ISBN
|
0947046194 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Bramley: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
1989 CNA-prys (Engels)
|
|
Vertalings
|
1989 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Soos die so
|
|
Publikasiedatum
|
1990
|
|
ISBN
|
0947046313 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Bramley: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
All one horse: fictions and images
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
- 0947046240 (sb)
- 9780979333071 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Bramley: Taurus
- New York: Archipelago Books
|
|
Literêre vorm
|
Kortverhale
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
1990 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Hart-lam (’n leerboek)
|
|
Publikasiedatum
|
1991
|
|
ISBN
|
0947046402 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Bramley: Taurus
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Painting the eye: compiled for his first one-man exhibition in South Africa
|
|
Publikasiedatum
|
1993
|
|
ISBN
|
0864862709 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: David Philip
|
|
Literêre vorm
|
Kuns
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde
|
|
Publikasiedatum
|
|
|
ISBN
|
0620176253 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Groenkloof: Hond
- Somerset-Wes: Intaka
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
1996 Helgaard Steyn-prys
|
|
Vertalings
|
1995 Nederlands vertaal deur A van Dis
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Return to paradise
|
|
Publikasiedatum
|
1993
|
|
ISBN
|
0864862563 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: David Philip
|
|
Literêre vorm
|
Biografie
|
|
Pryse toegeken
|
1994 Sunday Times / Alan Paton-prys vir niefiksie
|
|
Vertalings
|
1993 Nederlands vertaal deur Mea Flothuis
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Plakboek: Moving on: verjaarde reisverse vir Hiang Lien
|
|
Publikasiedatum
|
1994
|
|
ISBN
|
1874969051 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Groenkloof: Hond
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Uit de eerste hand: schilderijen, tekeningen en essays
|
|
Publikasiedatum
|
1995
|
|
ISBN
|
9789029050302 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Frans Hals Museum
|
|
Literêre vorm
|
Kuns
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Die hand vol vere: ’n bloemlesing van die poësie van Breyten Breytenbach . Saamgestel deur Ampie Coetzee
|
|
Publikasiedatum
|
1995
|
|
ISBN
|
079813397X (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
The memory of birds in times of revolution
|
|
Publikasiedatum
|
1996
|
|
ISBN
|
0798135026 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Vertaalproject Breyten Breytenbach: 27e Poetry International 1996
|
|
Publikasiedatum
|
1996
|
|
ISBN
|
(sb)
|
|
Uitgewer
|
Rotterdam: Stichting Poetry International
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
—
|
|
Publikasie
|
Oorblysels: ’n roudig: ter herinnering aan Daantjie Saayman (onder skuilnaam Jan Blom)
|
|
Publikasiedatum
|
1997
|
|
ISBN
|
0798137037 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
1999 Hertzogprys saam met Papierblom
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Papierblom (72 gedigte uit ’n swerfjoernaal)
|
|
Publikasiedatum
|
1998
|
|
ISBN
|
0798138173 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
1999 Hertzogprys saam met Oorblyfsels
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Boklied: ’n vermaaklikheid in drie bedrywe
|
|
Publikasiedatum
|
1998
|
|
ISBN
|
0798138381 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Drama
|
|
Pryse toegeken
|
1998 De Kat-Herrieprys by KKNK
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- "Boklied" nie pitkos vir kulturele maagde – Fourie
- Botma, Gabriël: Maer man se lied is kosbaarder as bok
- Breyten se "Boklied" sluit af met groot triomf
- Bruwer, Pieter: Boklied reeds vóór opvoering in Bfn in omstredenheid gehul
- Cilliers, Cecile: Breyten se eerste drama uitsonderlik digte teks
- Dommisse, Hermien: Is Breyten se "Boklied" ’n toneelstuk?
- Fourie, Charles J: Breyten bravade is ’n vars bries
- Horn, Andreij: "Dít skok meer as kaal agterstewe"
- Meiring, Eben: "Boklied" aan bevrydende, surrealistiese kunsrevolusie te danke
- Thompson, Desmond: "Boklied" se Kaapse bohaai het nie na Gauteng oorgewaai
- Van der Westhuizen, PC: Teater se pitkos te taai vir al die valstande in gehoor
- Van Jaarsveld, Anthea: "Mag ek nooit so chaoties, pateties vasklou aan wanorde"
- Van Vuuren, Helize: Breyten Breytenbach se drama Boklied: Die "Long walk to clarity": ’n leesstrategie vir Breyten Breytenbach se Boklied
|
|
Publikasie
|
Dog heart: a travel memoir
|
|
Publikasiedatum
|
1998
|
|
ISBN
|
0798138564 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Reissketse
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
1999 Nederlands vertaal deur Ellen Beek
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Woordwerk (die kantskryfjoernaal van ’n swerwer)
|
|
Publikasiedatum
|
1999
|
|
ISBN
|
0798139420 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Roman
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Lady One (99 liefdesgedigte)
|
|
Publikasiedatum
|
2000
|
|
ISBN
|
0798140127 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Ysterkoei-blues: versamelde gedigte (1964–1975)
|
|
Publikasiedatum
|
2001
|
|
ISBN
|
0798141875 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Die toneelstuk (’n belydenis in twee bedrywe)
|
|
Publikasiedatum
|
2001
|
|
ISBN
|
0798141743 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Drama
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Booyens, Hannelie – Kaapse bloutjie vir "Toneelstuk"
- Breyten wys sy "binnebloei"
- De Villiers, Johannes: Die toneelstuk is steeds omstrede
- Hambidge, Joan: Breytenbach gooi ’n wye doek
- Louw, Salomi: Dié toneelstuk ’n groteske ritueel
- Malan, Mariana: "Teater net ’n spieëlbeeld van die lewe"
- Nieuwoudt, Stephanie: Stap uit as jy wil, Breyten skryf nie "kitskoffie"
- Olivier, Fanie: (W)oorddadigheid onbeteueld bloots gery
- Rossouw, Johann: Bondige opsomming van Breyten-drama
- Rossouw, Johann: Breyten agter tralies
- So is "Toneelstuk" vooraf ontrafel
- Stofberg, Andriette: Walging, woede oor Breyten-stuk op fees
- Venter, LS: Fassinerende styl en gedagtes is nie goed genoeg nie
- Viljoen, Louise: Breyten skilder op wye doek
|
|
Publikasie
|
Die ongedanste dans: gevangenisgedigte, 1975–1983
|
|
Publikasiedatum
|
2005
|
|
ISBN
|
0798144025 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
- 1987 Nederlands vertaal deur L Vancrevel
- 1987 Frans vertaal deur G-M Lory
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Die windvanger
|
|
Publikasiedatum
|
2007
|
|
ISBN
|
9780798147507 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
- 2008 Hertzogprys
- 2008 Universiteit van Johannesburg-prys vir Skeppende Skryfwerk
- 2008 WA Hofmeyr-prys
|
|
Vertalings
|
2007 Engels
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Beukes, Marthinus: Vlae tussen woorde as poëtikale spilpunte in nege landskappe van ons tye bemaak aan ’n beminde en die windvanger van Breyten Breytenbach
- Britz, Etienne – Boeke-insig se handleiding
- Burger, Willie: Leketaal
- Gesinsafdeling: Boekrak
- Hambidge, Joan: "o, die hart is ’n buitelende / soeker na vryheid en geregtigheid, meneer": Joan Hambidge resenseer Breyten Breytenbach se Die windvanger
- Kirby, David: Needing no weatherman
- Hambidge, Joan: “o, die hart is ’n buitelende/ soeker na vryheid en geregtigheid, meneer”: Joan Hambidge resenseer Breyten Breytenbach se Die windvanger
- Kirby, David: Needing no weatherman
- Naudé, Charl-Pierre: Subversie beslis skeppingsbeginsel
- Odendaal, Bernard: Somber gedigte skitter wel
- T'Sjoen, Yves: Vertical and lateral movements in a writer's career: Breyten Breytenbach's Windcatcher in the USA and the Low Countries
- Toerien, Barend J: Windcatcher – new and selected poems
- Van Vuuren, Helize: Breyten is steeds die digter-koning
- Viljoen, Louise: "Woordtorinkies" bou teen tand van tyd
|
|
Publikasie
|
A veil of footsteps (memoir of a nomadic fictional character)
|
|
Publikasiedatum
|
2008
|
|
ISBN
|
9780798149273 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Prosa
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
- Burger, Willie: Breyten is moedeloos
- Burger, Willie: Om nuut na die wêreld te kyk
- De Vries, Izak: In search of Mr B
- De Vries, Izak: Bob Dylan, Breyten Breytenbach en die fiktiewe ander
- De Waal, Shaun: Old dog, new tricks
- Gerhard: An inventive, haunting new book
- Human, Thys: Weeklag van verval
- La Vita, Murray: Om van nes tot nes te kan koekoek
- Sampson, Lin: Lifting the veil
- Resensie op Republikein.com
|
|
Publikasie
|
Oorblyfsel / Voice over: Op reis in gesprek met Magmoed Darwiesj / A nomadic conversation with Mahmoud Darwish
|
|
Publikasiedatum
|
2009
|
|
ISBN
|
9780798150712 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Kaapstad: Human & Rousseau
- Brooklyn, NY: Archipelago Books
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
- Magmoed Darwiesj-stigting se inhuldigingsprys 2010
- Max Jacob-prys 2010
- Protea-prys vir beste digbundel 2010
|
|
Vertalings
|
2009 Frans vertaal deur Georges-Marie Lory
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Notes from the Middle World
|
|
Publikasiedatum
|
2009
|
|
ISBN
|
9781931859912 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Chicago, IL: Haymarket Books
|
|
Literêre vorm
|
Essays
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
- 2009 Frans vertaal deur Jean Guiloineau
- 2010 Nederlands vertaal deur KP Hesselink
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
die beginsel van stof
|
|
Publikasiedatum
|
2011
|
|
ISBN
|
9780798152211 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Katalekte. Artefakte vir die stadige gebruike van doodgaan
|
|
Publikasiedatum
|
2012
|
|
ISBN
|
9780798157926 (sb)
|
|
Uitgewer
|
- Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Vyf-en-veertig skemeraandsange
|
|
Publikasiedatum
|
2014
|
|
ISBN
|
9780798166461 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Parool: versamelde toesprake / Parole: collected speeches. Saamgestel deur Francis Galloway
|
|
Publikasiedatum
|
2015
|
|
ISBN
|
9781770229181 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Johannesburg: Penguin Random House
|
|
Literêre vorm
|
Toesprake
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Die singende hand: versamelde gedigte 1984–2014
|
|
Publikasiedatum
|
2016
|
|
ISBN
|
9780798172134 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Nederlands 2017 vertaal deur Laurens van Krevelen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
die na-dood: (die singende hand se oggendboek-herinneringe)
|
|
Publikasiedatum
|
2016
|
|
ISBN
|
9780798172462 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
op weg na kû: ’n geboorte-memoriaan (vir woorde) hiermee opgemaak tot vermaak en bemaak aan Ene Nee-Een
|
|
Publikasiedatum
|
2019
|
|
ISBN
|
9780798178624 (sb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
|
|
Publikasie
|
Rooiborsduif: gedigte oor die liefde. Saamgestel deur Charl-Pierre Naudé
|
|
Publikasiedatum
|
2019
|
|
ISBN
|
978798178761 (hb)
|
|
Uitgewer
|
Kaapstad: Human & Rousseau
|
|
Literêre vorm
|
Poësie
|
|
Pryse toegeken
|
Geen
|
|
Vertalings
|
Geen
|
|
Resensies en besprekings beskikbaar op die internet
|
— |
Breyten Breytenbach as vertaler
- Acker, Helen: Die skooltrein. Kaapstad: Human & Rousseau, 1970
- Gifford, Griselda: Die geheim van die houtbene. Johannesburg: Afrikaanse Persboekhandel, 1968
- Shakespeare, William: Titus Andronicus. Kaapstad: Buren, 1970
Breyten Breytenbach as redakteur
Imagine Africa. Island Position, Gorée Institute, 2011
Boeke oor Breyten Breytenbach
- Coetzee, AJ, redakteur : Woorde teen die wolke. Vir Breyten. Emmarentia: Taurus, 1980 [ISBN 9789000050048 (hb)]
- Coullie, JudithLütge en Jacobs, JU, redakteurs: aka Breyten Breytenbach: Critical appraoches to his writings and paintings. Amsterdam: Rodopi, 2004
- Ferreira, Jeanette: Breyten, die simbool daar. Kaapstad: Saayman & Weber, 1985 [ISBN 9780797100220 (hb)]
- Galloway, Francis: Breyten Breytenbach as openbare figuur. Pretoria: HAUM-Literêr, 1990 [ISBN 9780798627054 (sb)]
- Galloway, Francis, redakteur: Breyten Breytenbach: woordenaar woordnar – 'n huldiging. Pretoria: Protea Boekhuis, 2019
- Jolly, Rosemary J: Colonization, violence, and narration in white South African writing: André Brink, Breyten Breytenbach and JM Coetze Athene: Ohio University Press / Johannesburg: Witwatersrand University Press, 1996 [ISBN 9780821411315 (sb)]
- Saayman, Sandra: Breyten Breytenbach. A monologue in two voices. Johannesburg: Fourthwall Books, 2013 [ISBN 978-0-987-0429-41 (pbk)]
- Carolin, Andy: Breyten Breytenbach, A monologue in two voices
- Sassen, Robyn: Oh. For more meat on these bones
- Viljoen, Louise: Die mond vol vuur. Beskouings oor die werk van Breyten Breytenbach. Stellenbosch: SunMedia, 2014 [ISBN 9781920338831 (sb)]
- Van Vuuren, Helize: Resensie: Die mond vol vuur. Beskouings oor die werk van Breyten Breytenbach
- Vitackova, Martina: Review
Artikels oor Breyten Breytenbach beskikbaar op die internet
- Aanhou beweeg en gedigte maak
- Abani, Chris: Hanging in Egypt with Breyten Breytenbach [gedig]
- August, Corbyn: Breyten Breytenbach opens new exhibition of paintings in Cape Town
- “Bangmaak-Breyten net ’n skaap in wolfsklere”
- Bezuidenhout, Andries: Onderhoud met Breyten Breytenbach
- Bloom, Kevin: The homelessness of Breyten Breytenbach
- Bonthuys, Jorisna: Breyten gee klas in kreatiewe skryfwerk by UK
- Boonzaaier, Dawie: "Julle maak Afrikaans dood"
- Botma, Gabriel: “Storm” om Breyten raak nou absurd
- Breyten ’n “ideale skakel tussen Frankryk en SA” [opening van kunsuitstalling]
- Breyten nooi 10 digters na Spier
- Breyten sê hy’s nie lid van Afrikanervolk
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach
- Breyten Breytenbach – die skraal, "groot" man
- Breyten Breytenbach, Global distinguished professor of creative writing
- Breyten Breyten receives honorary doctorate from Ghent University
- Breyten Breytenbach recipient of international literary award
- Breyten Breyten receives honorary doctorate from Ghent University
- Breyten Breytenbach recipient of international literary award
- Breyten Breytenbach, Global Distinguished Professor of Creative Writing
- Breyten kasty SA as land van wanhoop in ope brief aan Mandela
- Breytie in sy afwesigheid bekroon
- Britz, Etienne: Breyten draai weg van Afrikaans
- Brümmer, Willemien: Die geluid van drome
- Burger, Willie: Toekenning aan Breyten Breytenbach op 16 Junie 2008 vir Die windvanger
- Buxbaum, Lara: Breyten: “Poets trying to placate the unknown”
- Coetzee, Ampie:
- De Ridder, Chutney: Die maer man met die groen trui se woorde word musiek
- De Villiers, James: Breyten Breytenbach's speech exposed apartheid nostalgia –Stellenbosch SRC
- De Ridder, Chutney: Die maer man met die groen trui se woorde word musiek
- De Vries, Anastasia: Breyten: pryse ’n onding
- De Vries, Willem:
- De Wet, Anne: Reaksie op Piet Croucamp se skrywe aan Breyten Breytenbach [brief]
- Dimitriu, Ileana: Translations of the self: Interview with Breyten Breytenbach
- Erasmus, Elfra: Veg vir Afrikaans! sê Breyten Breytenbach
- Fagan, EW: Die rol van die outeur in die moderne literêre teorie, met spesifieke verwysing na die ek-poësie van Breyten Breytenbach en DJ Opperman
- Ferreira, Jeanette: Die terugkerende simbool in die poësie van Breyten Breytenbach
- Fourie, Magdel: Breyten Breytenbach meen Afrikaans is aan ’t sterwe
- Frederikse, Julie: Breyten Breytenbach Interview transcript
- Galloway, Francis:
- Goodman, Amy: Breyten Breytenbach on South Africa, Zimbabwe and America
- Greeff, Rachelle:
- Grobler, Melanie en Francis Galloway: Wandeling van kykende oog
- Hier iewers hond
- Hier oorsomer ek nou met my troppie woorde
- Hough, Barrie: Breyten steek die soveelste grens oor
- Hugo, Daniel: Sedertdien eet hy net “snert vir soetkoek”
- Jackson, Neels:
- Interview with Breyten Breytenbach
- Jordaan, Dirk: Digter ontdek nuwe klankwêreld
- Jordaan, Dirk: Klankbaan Breyten
- Joubert, Jan-Jan: Breyten “onder geen omstandighede deel van die volk”
- Kalmer, Harry: UNISA se Breyten-seminaar: "How to write in Afrikaans and still respect yourself in the morning"
- Kirsten, Elzet: Tussen take: oortekening as vertaalstrategie in Breyten Breytenbach se bundel Oorblyfsel/Voice over
- Koch, Jerzy en Kuhn Karen: Breyten Breytenbach: oorhandiging van die 2017 Zbigniew Herbert-letterkundeprys
- Kom, kom drink Arabiese koffie saam met ons”
- Kozain, Rustum: Rustum Kozain in conversation with Breyten Breytenbach
- La Vita, Murray: Tussen engele en boerpampoene
- La Vita, Murray: Die vingerverhale van Breyten Breytenbach
- Landsman, Anne: Interview with Breyten Breytenbach
- Malan, Mariana: Breyten se bestes verklank
- Malan, Marlene: In Breyten se eie woorde
- Marais, Johann Lodewyk: Breyten se UNISA-seminaar: "Breyten Breytenbach in turbulente jare, enkele persoonlike perspektiewe
- Mofokeng, Phehello: Breyten Breytenbach – Laureate Zbigniew Herbert Award 2017
- Mogotse, Mokoetsi: Today, 34 years ago Afrikaans poet & novelist Breyten Breytenbach was released from prison
- Morkel, Anita: Buitebladontwerpe as bydrae tot teksinterpretasie van Buffalo Bill in Die ongedanste dans
- Nash, Andrew: Zen communist: Breyten Breytenbach's view from underground
- Naudé, Charl-Pierre: Breyten Breytenbach: leuenverklikker, manteldraaier of albinoterroris?
- Nieuwoudt, Stephanie: Breyten skryf vir 1ste keer oor sy dogter
- Nieuwoudt, Stephanie en Thompson, Desmond: Die jin en jang van Jan Blom
- Odendaal, Pieter: Oortekening as vertaalstrategie in Breyten Breytenbach se Oorblyfsel/Voice over
- Om soomloos te droom
- Pienaar, Hans: Breyten: “‘bloed, klip en been en kwarts wat spat”
- Prins, Jo: Poësie self ’n taal, sê Breytenbach
- Prins, Jo: UNISA se Breyten-seminaar: Breyten Buiteblaf
- Pretorius, Willem: Breyten kap na kulturele lessenaar
- Retief, Hanlie: Die windvanger van Moermikland
- Roggeman, Willem M: Beroepsgeheim 1 (1975): Gesprekken met schrijvers
- Roux, Alwyn: The representation of "imagined Africas" in the poetry of Breyten Breytenbach from 1984–2014
- SA poet scoops international award
- Saayman, Sandra: Uitstalling verfris ons “beeldargiewe”
- Sienaert, Marilet: Africa and identity in the art and writing of Breyten Breytenbach
- Slippers, Bibi: Groen truie of gedoemde liefde. Of ’n oomblik in Breyten se neushare
- Smith, Francois: Murder your darlings: Breytenbach, die dood en die vrou
- Smith, Francois: Nuwe CD maak Breyten se woorde allemansgoed
- Smith, Francois: Murder your darlings: Breytenbach, die dood en die vrou
- South African poet Breyten Breytenbach to judge Griffin Prize
- Stassen, Nicol: Persvrystelling: Breyten Breytenbach wen Protea-poësieprys
- Steenberg, DH: Aanduiding van Zen-trekke by Breyten Breytenbach
- Steinmair, Deborah: Visuele kuns geboekstaaf
- Swart, Freek: Die groot leuen van politiek
- T'Sjoen, Yves:
- Van den Berg, Lize: Breytenbach lewer lesing
- Van der Merwe, PP ea: Breyten Breytenbach and the poet revolutionary
- Van Eeden, Marli: Breyten Breytenbach se The 81 ways of letting go a late self in Kaapstad te sien
- Van Niekerk, Anton : US-taalbeleid: Ope brief aan Breyten Breytenbach
- Van Rooyen, Ina: Breyten dans met digters, woorde en die dood
- Van Vuuren, Helize: "Labyrinth of loneliness": Breyten Breytenbach's prison poetry
- Van Vuuren, Helize: Last chance saloon: Breyten Breytenbach's prison poetry (1976–1984)
- Van Vuuren, Helize: Rilke and Breytenbach: two poets in Paris
- Van Vuuren, Helize: “Die taal asyn aan die lippe”: ’n oorsig van Breyten Breytenbach se poësie-oeuvre
- Van Vuuren, Helize en Tait, Charles: Die verjaardagversritueel in die Breyten Breytenbach-oeuvre 1964–2014
- Viljoen, H: Breyten Breytenbach en die simbolisme – ’n voorlopige verkenning
- Viljoen, Hein: UNISA's Breyten seminar: "in the calyx of your thoughts" – topological deformation in a few texts and paintings by Breyten Breytenbach
- Van Vuuren, Helize: “Die taal asyn aan die lippe”: ’n oorsig van Breyten Breytenbach se poësie-oeuvre
- Van Vuuren, Helize en Tait, Charles: Die verjaardagversritueel in die Breyten Breytenbach-oeuvre 1964–2014
- Viljoen, H: Breyten Breytenbach en die simbolisme – ’n voorlopige verkenning
- Viljoen, Hein: UNISA's Breyten seminar: "in the calyx of your thoughts" – topological deformation in a few texts and paintings by Breyten Breytenbach
- Viljoen, Louise: Afrikaanse digters in gesprek met Breyten Breytenbach as digter
- Viljoen, Louise: Die leser in Breyten Breytenbach se tronkpoësie
- Wasserman, Herman: “Die enigste sonde is onkunde”
- Wese van die werk is die belangrikste
- Weyers, Evette: Skep iets om jou te anker
Artikels deur Breyten Breytenbach beskikbaar op die internet
The life and times of Johnny Cockroach: Besprekings
Die lys van vertalings kan onvolledig wees. Daar is ’n wye verskeidenheid biografiese artikels beskikbaar op die internet (te veel om hier te lys).
Baie dankie aan Francis Galloway, wat goedgunstiglik gehelp het om die lys van publikasies op datum te bring.
Bronne:
- Knipseldiens van die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum
![]()
• Erkenning word hiermee gegee aan die Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum in Bloemfontein – NALN – vir die beskikbaarstelling van hul bronne en hulp van hul personeel vir doeleindes van die ATKV-Skrywersalbum.
Bygewerk: 16/09/2019
The post Breyten Breytenbach (1939–) appeared first on LitNet.
Foto: Philip de Vos
